Alimpatok iti Panawen ti Ariangga

Alimpatok iti Panawen ti Ariangga

1.

Maysan a siglo nga ikutko daytoy a paulo ti daniw.

Ngem diak man mapagsusurot dagiti balikas a gumawgawawa a paaramat tapno mapartuatko daytay lubong a baro a sagut dagiti letra, timek, kaibatogan.

Dagitoy dagiti residente kadagiti nagbabaetan dagiti sao, kas iti nagbabaetan met laeng dagiti ulimek iti panagariwawa ti makelkellaat a rikna gapu iti kinaulimek dagiti rabii a sumangbay iti idda, iti appupo, iti saklot dagiti agtagtagibi a darepdep tapno iti kasta ket maipasngay iti maminribu a daras dagiti katawa, paggaak, ken ragsak nga agliplipias.

Mangngegak ti ariangga.

Sumuknal daytoy iti naiwawa a nakem ket sadiay, iti pannakapukaw ti simbeng ti panunot, sadiay a sungbatanna dagiti akusasion: Dimo ammo ti agalimpatok!

Diak ammo ti agalimpatok iti laksid dagiti di maiduri a panagganas dagiti timek a makikinkinnamat kadagiti sariwawek a rikna, dagiti estranghero a rikna a sagpaminsan a makikinkinnammayet iti lino, ti makusen a saksi dagiti apros, arikap, panagsukisok ti bara iti ungto ti ramay kadagiti dissuor ken tanap ken bubon dagiti kiki, dagiti ariek, dagiti rugso?

Aa, kunam sa.

Aa, ta iti panangsippayot ti silnag ti ubing a bulan iti nalawa a tanap ditoy Manoa, buyaem dagiti mangrabrabii nga agtamed iti law-ang nga adda iti mangisungsungsong a sellang!

2.

Alimpatok iti panawen ti ariangga! Kasla man daytay panagtibnok iti buteng ken gagar, ni patay ken ni anges, ni lasag ken espiritu!

Ta iti alimpatok, adda sadiay ti nainsagraduan a pannakilantip ti lasag iti lasag, ti sellang iti sellang, ti ariangga iti sabali pay nga ariangga. Tibnok met laeng daytoy ti biag ken pannakatay iti maminribu.

Ta awan panaglantip no awan matay--kas iti kinaimposible met laeng ti panagbiag no awan pannakatay dagiti babassit a darepdep ken an-anek-eken ti bagi ken barukong ken luppo ken puot. Iti alimpatok a makapuottayo iti sabali a puot: daytay puot ti basol nga isu met laeng a puot ti salakan.

Alimpatok iti panawen ti ariangga ti daniw a di napauluan, ti daniw nga iti naglabas a dekada ket kasla man laeng nakagalgalis nga idea wenno metapora wenno signos wenno simbolo wenno bugas dagiti makabiag a balikas, dagiti makadunggiar a balikas, dagiti makapadara a balikas, dagiti makapalaing a balikas.

Alimpatok iti panawen ti ariangga ti adda iti aringgawis dagitoy a balikas: saan a maikutan ti appupo ngem addada iti kasla temtem a barukong a mamagpabara iti isip, muging, bibig, pus-ong. 

PITO A KAIYULOGAN TI URIDAW

uridaw (1) 1. png nainkasigudan a karakter ti maysa a tao a pakairamanan ti kalidad ti panagpampanunot, ti isip, ken ti garaw iti sango ti maysa a karit 2. png naintaw-an a kababalin ken panagug-ugali ti maysa a tao 3. png kasisigud a kananakem maipapan iti biag ken aginaldaw a padas 4. sin kananakem, modo, temperamento, wagas ti panagug-ugali 5. spp disposition (Ing), temperament (Ing), inclination (Ing), tendency (Ing), disposicion (Esp), temperamento (Esp), inclinacion (Esp), tendencia (Esp) 6. kej ‘Nasayaat ti urdaw daytoy a tao ta uray no nakangaton napakumbaba pay laeng agingga ita.’ wenno ‘Nalag-an man ti uridaw daytoy a tao numan pay ammotayo nga adu ti buttuon iti barukongna. Kitaem ket naisem latta.’  

uridaw (2) 1. png titimplaan ti emosion ti maysa a tao, a no dadduma ket naragsak ngem no dadduma ket kasungani ti adda kenkuana 2. png panagbabalanse dagiti agduduma rikna ti maysa a tao, wenno kasupadi daytoy a pamkuatan ti madi nga uridaw, wenno nasayaat nga uridaw 3. sin templa, templada; fig ririingan 4. spp mood (Ing), temper (Ing), humor (Ing), estado de animo (Esp), talante (Esp), humor (Esp) 5. kej ‘Mayat ti uridaw daytoy baket a tabbaaw. Idi kalman ket kasla makigubat. Ita ket kanta a kanta. Mayat ti templana.’

uridaw (3) 1. var ridáw 2. png rugi ti aldaw ti maysa a tao 3. png panagrugi ti bigat tapno sangnguen ti agmalem nga aramid 4. spp beginning of day (Ing), pos daybreak (Ing), pos alba (Esp), amanecer (Esp) 5. kej ‘Mayat ti uridaw itatta: nalag-an ti riknak a mangsango kadagiti karit iti agmalem nga ubra.’

uridaw (4) 1. png maysa a bubon ti energia nga aggubbuay iti maysa a tao; daytoy nga energia ket marikna, wenno makita, ti sabali a tao (nga addaan kabaelan a makarikna wenno makakita) 2. png maysa a naisangsangayan a kalidad nga adda iti maysa a tao; daytoy ket kasla silaw a namaris a mangliklikmot iti maysa a tao ken mangipakpakita iti kababalinna 3. spp aura (Ing, Esp), halo (Ing, Esp), circle of light (Ing), pulsating energy (on a person head or body, Ing), nimbus (Ing), glory (Ing), nimbo (Esp)  4. kej ‘Mabasak ti aura daytoy a tao: maris violeta.’ 

uridaw (5) 1. png nainkaugalian a pammati 2. png tinawtawid a sistema dagiti awid 3. png aspekto ti pakabuklan dagiti duogan a pammati ti maysa nga ethnolingguistiko a grupo, kas koma dagiti Ilokano 4. sin pammati, superstision 5. spp beliefs (about cartain things, Ing), superstitious beliefs (Ing), traditional belief system (of a people, Ing) 6. kej ‘Awan dakesna dagiti kakasta nga uridaw. No ti panagwarsi, kas pagarigan, ket patalnaenna ti panunot ket ti aglawlaw, awan rason no apay a di aramiden lalo no kasta a kasla masingsinga ti ubing’.

uridaw (6) 1. png banag a nasken nga aramiden wenno idian 2. png dagup dagiti aramid a maipalubos ken maiparit iti maysa a komunidad ken maiyaplikar iti personal ken kolektivo a panagbiag 2. spp taboo (Ing) 3. sin ngilin, tanggad 4. prt aguridaw, manguridaw, umuridaw, uridawan 5. kej ‘Uridawanyo met ti Viernes Santo. Kasla di kayo nagbuniag.’ wenno ‘Adu ti uridawda no kasta nga agpakugitda ket Ama Sergio.’  

urdiaw (7) 1. png maysa nga indigeno a ritual a maipakat iti kaunnaan unay a bagas manipud iti naani a pagay tapno masierto iti kinaumanay ti ani ken tapno di pumanaw ti ugaw: ipan ti umuna unay a bagas a nabayo iti igao, taepan a nasayaat ti bagas, mangtaog iti apagpagisu laeng a makunsumo ti familia nga awan surok ken di nakurang, danuman iti apagpagisu, apuyen ti bagas, linayen a  nasayaat ken siguraduen a di agittip, gaw-en iti bandeha, ken siguraduen a no mangan, awan ti maregmeg 2. prt aguridaw, manguridaw, uridawan 3. spp indigenous ritual of the Ilokanos to ascertain the sufficiency of rice harvest until the next harvest comes (Ing) 4. kej ‘Uridawan ni nanang ti umuna a nabayo a bagas ket kankanayonna nga ipalpalagip kadakami nga awan ti maregreg ken awan ibatbatimi iti pingganmi tapno kano di pumanaw ti ugaw.’

Source: A S Agcaoili, Monolinggual a Diksionario ken Tesoro nga Ilokano (2015)