Aweng: Introduksion

Introduksion

KUR-ITAN ITI KANITO DAGITI NGATANGATA:

TI AWENG KEN TI LITERATURA ILOKANA ITI BACARRA ITI NAPALABAS A GUDUA’T SIGLO

Aurelio Solver Agcaoili, PhD

Universidad ti Hawai’i iti Manoa &

Nakem Conferences

Ti Aweng ti natinggaw a pammaneknek ti managpartuat a kinasariwawek ti utek ni mannurat nga Ilokano uray sadinno ti ayanna.

No nagtalinaed daytoy a mannurat iti ili/pagilian, agbalin a saksi isuna dagiti nagkaadu nga aginaldaw a pakaburiburan ti ulo, pakaburiburan met laeng a rukod ti kapasidadna a makikinnurratsa kadagiti pasamak iti biag, paspasamak a karit met laeng la ket ta adda a residente ti kinasimbeng iti panunot.

No pimmanaw ni mannurat iti daytoy nga antolohia, romansaenna dayta nga ipapanaw ket birokenna ti ili/pagilian kadagiti lansangan ti nagtalawatawanna.

Ibitanna ti panaglanganna kadagiti ‘tularamid’ nga inaldaw-aldaw, kas kadagiti abrakadabra a maminribu a balbalatong dagiti agtuturay, a no dadduma ket agbanag met daytoy a panagibit a panangay-ay iti kapay-an.

Nga agbanag a metapora—kas iti ayat a napukaw, ti ayat iti panawen ti ariangga, iti panawen dagiti adu a karirikna a mangsudak iti kinatao, iti panawen dagiti kontradiksion ni kina-Ilokano nga expresion ni kina-Filipino.

Wenno kina-Filipino a ti expresionna ket kina-Ilokano.

000

Maysa a pakaidayawan ti panangisurat iti introduksion iti daytoy a libro a bunga dagiti adu nga anus ken sakripisio dagiti mannurat ken kasta met dagiti editor.

Maysa kadagiti nalawag a husgatayo ket daytoy: a ti Aweng, agraman dagiti mannurat ken editorna, ket addaan iti nabiag a sirmata—maysa a sirmata a nakapuntiria iti masakbayan no di man ketdi iti agnanayon.

Saan a kadawyan ti kastoy a sirmata ta kabulig daytoy ti kinamannaniw a kinamanangaskassaba a kinarebelde met laeng.

A kabulig ti rebolusion iti isip ken nakem.

A kabulig ti salamangka dagiti pangngarig.

A kabulig ti padto nga iti laeng puso ti agay-ayat iti ili/pagilian nga agindeg ken agbiag: ti padto maipapan ti panagapon dagiti amin nga exilo a nakem iti umok ti ili/pagilian nga iti agnanayon ket ipatpateg iti laksid ti kaadda dagiti tiempo a daytoy nga ili/pagilian ket umok met ti ranggas, dunggiar, kinadangkok.

Babaen iti daytoy nga antolohia, saan laeng a mataginayon dagiti sinurat dagiti agpampanunot a mannurat iti pagsasao nga Ilokano no di ket pasantaken dagiti sinurat ti pagsasao ken ti literatura a kasinginna.

Ngarud, maikanatad ken rumbeng ti panaglugay kadagitoy a kakadua iti pluma: gapu iti anepda a nainaw ken naipasngay ti kastoy a libro.

Maysa a manangisagut ken nawada—manangisagut ta nawada, ken nawada ta manangisagut—ti dana a winaknitan ken taltaluntonen ti Aweng: maysa kadagitoy dagiti naidumduma a gannuat dagiti mannurat nga addaan iti lokal ken lokalisado a sensibilidad a nakasentro iti panangbigbig iti lugar ti Bacarra iti topograpia dagiti lagip dagiti annakna—dagiti umili a minulina—nagtalinaed man dagitoy nga umili iti saklotna wenno immadayo dagitoy tapno agsublida a kankanayon iti Bacarra nga adda iti agtaginayon a lagip.

No awan dayta nga anep dagiti mannurat ken editor, agbanag a warawara dagiti ammotayo a sinurat dagiti taga-Bacarra—dagiti i-Bacarra.

Ita, iti Aweng, masaksiantayo ti napamaysa ken nakammaysa a sensitivo a meditasion dagiti mannurat.

Artistiko a meditasion a pagadawan iti adal.

Nasentimientuan a meditasion a pagadawan iti baro a kapampanunotan.

Naindaniwan a meditasion a pagtawingan kadagiti sursuro nga iparparipirip dagiti padas nga ulit-uliten nga am-amirisen dagiti mannurat, kadagiti man verso dagiti daniwda wenno kadagiti risisis ken pasamak a sarsarmingan dagiti sarsaritada.

Iti Aweng ket ti ebanghelio iti kina-Ilokano daytoy a ‘naimbag a damag’.

Ti ebanghelio a kas baro a damag, ti nasayaat a damag, ti naimbag a damag—ti kinaasinno a maysa nga obligasion a di laeng moral ken ontolohikal no di ket obligasion a lingguistiko ken kultural.

Makunatayo daytoy gapu iduronnatayo daytoy nga antolohia nga agsubli iti balitang ti lagip: ditoy dagiti maipasngay a tagainep, dagiti nagkaadu a karirikna, dagiti agtaltalawataw a panggep tapno kadagiti law-ang ti ili/pagilain ket sadiay a biroken dagiti adu a pakabuklan.

Sentral daytoy a rikna ti kadarrato a panagsublisubli iti ili/pagilian, heograpikal-pisikal man daytoy nga ili/pagilian wenno sikolohikal laengen para kadagiti exilo, kas koma ti representasion dagiti agkakalaing a mannurat nga agindegen iti ballasiw-taaw a nairaman iti daytoy nga antolohia.

Ti maysa a birtud daytoy nga antolohia ket ti agnanayonto a panagserbina a kas bubon—a kas pagtawingan kadagiti nagkaadu a meditasion ti puli maipapan iti kinaasinnona, maipapan kadagiti addaan-bugas a padasna, ken maipapan iti relasionna iti biag, iti aglawlaw, ken iti sabali.

000

Ti referensia ti ‘aweng’ iti daytoy nga antolohia ket di laeng historikal no di ket kultural.

Ken ikoniko.

Ken simboliko.

Ta ti torre ti Bacarra—ti agir-irig a torre ti Bacarra, kas kunada idi ubing pay datao—ket nagbalinen a representasion ti Bacarra ken dagiti umilina.

Ti ‘aweng’ ti kampanario ket representasion met laeng dagiti uni ken ayug ken timek ken boses nga aggubuay kadagiti taltalon ti ili, kadagiti sabangan ken aplayana, kadagiti turturod ken bambantayna, ken kadagiti karkarayan ken wawaig ken disdissuorna a metapora met laeng ti biag—ken lagip ken darepdep iti dayta a biag.

Ngem kas makitatayo iti daytoy a koleksion, rumkuas ti imahinasion, agragut nga agballasiw kadagiti isu amin nga ili/pagilian a pakaisadsadan ni i-Bacarra ket kantaen ni mannurat dagiti naruay a rikna ti ipapanaw, ti panagsubli, ti ipapanaw a din kabuyog ti panagsubli, ket kadagiti walangwalang dagiti estranghero a lugar iti Australia wenno Hawai’i, kas pagarigan, makitam dagiti agarimutong a lua, mangngegam dagiti bin-i ti garakdak, malasinmo dagiti malmalanga a kasingin ti kinaexilo ti padas.

Nabiag dagiti pangngarig ken expresion nga adda iti Aweng.

Asinno man nga agad-adal iti estetika, iti literatura Ilokana, ken iti lengguahe nga Ilokano ket masorpresa kadagiti naengkantuan a panagiyebkas dagiti mannurat kadagiti an-anek-ekenda.

Klaro daytoy iti Aweng: adda kelllaat ken buteng iti mahika ti sao a parnuayen ti panagiyablat kadagiti balikas a kaaduanna kadagitoy ket naibinggas iti kinapudno kadagiti nabaknang a padas dagiti mannurat—wenno kadagiti bimmullalayaw a padas-biag nga inda iladladawan.

No koma ta dagiti adu a mannurat iti maysa a lugar ket masurotanda ti dana a winaknitan ken taltaluntonen ita ti Aweng, dinton mariribukan ti ulo iti posible a pannakaungaw ti literatura ken pagsasao nga Ilokano.

Iti kasta, masierto ti pannakataginayon ti kina-Ilokano iti man Filipinas wenno iti ballasiw-taaw.

Honolulu, Hawai’i

Julio 2008