Introduksion iti Libro a Pagbasaan iti MLE ni Dr Gloria Baguingan nga inedit ni Joel Manuel
Introduksion
Aurelio Solver Agcaoili, PhD
Universidad ti Hawaii iti Manoa
Maysa a kabukbukodak a dayaw ti panangited kaniak ni Dr Gloria Baguingan iti gundaway tapno iyam-ammok daytoy a gannuatna a libro maipanggep iti sirmatana a programa a pagtalaytayan iti edukasion, maysa a programa a nakaangkla iti nakaitaw-an a pagsasao.
Daytoy a programa ket napnuan iti anag gapu ta saan laeng a nakabasar iti filosopia ti edukasion ken pagsasao no di ket nakabasar pay kadagiti empirikal a panagsirarak dagiti sumusukisok kadagiti sabasabali a tawen ken nagduduma a nariingan a pagsasao iti deppaarna ti Amianan a Filipinas. Kasta met a nakabasar daytoy iti umisu nga epistemologia maipapan kadagiti nasken ken rumbeng unay nga adal a maiyallatiw ken maipasagepsep kadagiti adalan.
Dagitoy a resulta dagiti nagduduma a panagsirarak ti mangted iti pammaneknek a masapul unay-unay ti pannakabalbaliw ti pakabuklan ti edukasion iti Filipinas iti agdama.
Iti naunday unayen a panawen, nagbalin a maysa a kita ti experimentasion ti sistema ti edukasion iti pagilian.
Idi panawen ti Kastila, namak pay ta dagiti laeng adda mabalinna ti makaadal kadagiti eskuela iti parokia, a kaaduan kadagitoy ket in-inabo met laeng dagiti adda iti sirkulo ti poder ken turay, dagiti in-inabo a naggapu kadagiti sentro ti ili, dagiti in-inabo dagiti dadaulo ken asideg kadagiti padi ken agtuturay. Español ti pagsasao iti kasta nga eskuela iti parokia, ket dagiti laeng addaan iti abilidad iti kasta a pagsasao ti makabalin a ngumato iti tukad ti adal.
Idi panawen ti Amerikano, naiyalnag ti makunkuna nga eskuelas publikas, maysa a nawaras a kita ti edukasion a naisangrat para iti amin, la ket ta dagiti adalan ket masindadaanda a mangsagepsep kadagiti ipapaadal kadakuada babaen iti panangibabaet ti pagsasao nga Ingles, ti lengguahe ti baro a kolonisador.
Idi panawen ti Komonwelt, nairugi ti pannakaisuro ti Tagalog, malaksid laeng ti Ingles ken ti Español. Dimteng ti gubat a maikadua ket kaskasdi a di naipirpirit ti bukod a pagsasao, a pakairaman dagiti pagsasao dagiti agad-adal iti deppaarna iti Amianan a Filipinas, maysa a lugar a mangipaneknek iti diversidad ti pagilian gapu iti presensia ti nasurok nga uppat a pulo a lengguahe.
Kayatna a sawen, kadagitoy a sistema ti panagedukar—ti sistema ti panagisuro kadagiti fundamental a laing a maiyallawat koma kadagiti adalan—di unay naikkan ti importansia ti basar a prinsipio ti pannakasursuro ken panagisuro: ti panangbigbig iti puonan nga ammo ti adalan, puonan nga ammo nga ibabaet ti nakayanakanna a pagsasao.
Ta daytoy ti agdadata a kinapudno: Nga awan nasamsamay a wagas ti panagsirig ni adalan iti karit ket kari ni adal no di ti panagsirig nga ibabaet ti energia nga adda iti bukodna a lengguahe. Daytoy nga energia ket agpapaay met a lente iti panangriparna ni adalan iti lubong ken iti padasna. Saan a mabalin a maipaidam iti adalan daytoy a basar a prinsipio: ti prinsipio a nakaangkla iti pannakaaramat iti bukod a pagsasao, iti nakayanakan a pagsasao, iti nariingan a pagsasao. Awan pangapatan iti kastoy a panangtalunton iti dalan ni laing, adal, ken panagammo. Kayatna a sawen, no ditay bigbigen daytoy, agbanag ta agbanag a nakusel ti adal nga adda iti adalan, ket dagiti kasanayan a koma ket adda kenkuana ket kurang iti ramen, wenno no dadduma, saan ketdi a nalinay daytoy.
Gapu ta iti nabunga a panangsirpat iti adal, masapul ta masapul ti bukod a puntodevista, ti bukod a panirigan, ti bukod a wagas ti panagmatmat a mapasamak laeng no ti adalan ket addaan iti umno ken sufisiente a kasanayan iti bukodna a pagsasao.
Ti aramid a mangallilaw iti adalan babaen ti panangisuro iti maipapan iti biag, iti padas, iti universo, ken iti nakaparsuaan babaen kadagiti lengguahe a dina kukua gapu ta saan a daytoy ti nariinganna ket agdadata panagallilaw. Awan rason a kastoy ti umno a pasamak no usarentayo ditoy ti pagrukodan ti justisia, demokrasia, ken panagpadapada.
Dagitoy a bambanag ti kontexto daytoy nga aramid ni Dr Baguingan.
Dagitoy a bambanag ti anag a rason no apay nga importante dagiti kakastoy a pagbasaan.
Dagitoy a rason ti mangipakita a nasken a serioso ti panangipirit iti karbengan a pangtao ti adalan iti bukodna a pagsasao iti panagadalda.
Ti pangngarig a programa a pagtalaytayan—ti wagas a pagrangtayan—nga adda iti daytoy a sinurat a libro ni Dr Baguingan ket maysa a pangngarig a napnuan iti kinapudno. Saantayo a mabalinan a balusingsingen dagitoy a prinsipio ti panagadal gapu ta nakaramut daytoy mismo iti prinsipio ti edukasion a nainwayawayaan.
Babaen kadaytoy a libro, maibuksilantayo ti sirmata ni Dr Baguingan iti maysa a kita ti edukasion a nawayas, ken nawayas gapu ta mangwayawaya.
Iti adu a tawenen a panangipingpinget ni Dr Baguingan iti kastoy a baro a panirigan, naimatangantayo kenkuana ti tured ti pakinakem, ken ti andur nga adda iti kararua, maysa a kita ti kinaandur a di mauma a mangibuksil iti sabali a rupa ti kinapudno a no dadduma ket likliklikantayo.
Honolulu, Hawaii, Estados Unidos
Enero 2013
Aurelio Solver Agcaoili, PhD
Universidad ti Hawaii iti Manoa
Maysa a kabukbukodak a dayaw ti panangited kaniak ni Dr Gloria Baguingan iti gundaway tapno iyam-ammok daytoy a gannuatna a libro maipanggep iti sirmatana a programa a pagtalaytayan iti edukasion, maysa a programa a nakaangkla iti nakaitaw-an a pagsasao.
Daytoy a programa ket napnuan iti anag gapu ta saan laeng a nakabasar iti filosopia ti edukasion ken pagsasao no di ket nakabasar pay kadagiti empirikal a panagsirarak dagiti sumusukisok kadagiti sabasabali a tawen ken nagduduma a nariingan a pagsasao iti deppaarna ti Amianan a Filipinas. Kasta met a nakabasar daytoy iti umisu nga epistemologia maipapan kadagiti nasken ken rumbeng unay nga adal a maiyallatiw ken maipasagepsep kadagiti adalan.
Dagitoy a resulta dagiti nagduduma a panagsirarak ti mangted iti pammaneknek a masapul unay-unay ti pannakabalbaliw ti pakabuklan ti edukasion iti Filipinas iti agdama.
Iti naunday unayen a panawen, nagbalin a maysa a kita ti experimentasion ti sistema ti edukasion iti pagilian.
Idi panawen ti Kastila, namak pay ta dagiti laeng adda mabalinna ti makaadal kadagiti eskuela iti parokia, a kaaduan kadagitoy ket in-inabo met laeng dagiti adda iti sirkulo ti poder ken turay, dagiti in-inabo a naggapu kadagiti sentro ti ili, dagiti in-inabo dagiti dadaulo ken asideg kadagiti padi ken agtuturay. Español ti pagsasao iti kasta nga eskuela iti parokia, ket dagiti laeng addaan iti abilidad iti kasta a pagsasao ti makabalin a ngumato iti tukad ti adal.
Idi panawen ti Amerikano, naiyalnag ti makunkuna nga eskuelas publikas, maysa a nawaras a kita ti edukasion a naisangrat para iti amin, la ket ta dagiti adalan ket masindadaanda a mangsagepsep kadagiti ipapaadal kadakuada babaen iti panangibabaet ti pagsasao nga Ingles, ti lengguahe ti baro a kolonisador.
Idi panawen ti Komonwelt, nairugi ti pannakaisuro ti Tagalog, malaksid laeng ti Ingles ken ti Español. Dimteng ti gubat a maikadua ket kaskasdi a di naipirpirit ti bukod a pagsasao, a pakairaman dagiti pagsasao dagiti agad-adal iti deppaarna iti Amianan a Filipinas, maysa a lugar a mangipaneknek iti diversidad ti pagilian gapu iti presensia ti nasurok nga uppat a pulo a lengguahe.
Kayatna a sawen, kadagitoy a sistema ti panagedukar—ti sistema ti panagisuro kadagiti fundamental a laing a maiyallawat koma kadagiti adalan—di unay naikkan ti importansia ti basar a prinsipio ti pannakasursuro ken panagisuro: ti panangbigbig iti puonan nga ammo ti adalan, puonan nga ammo nga ibabaet ti nakayanakanna a pagsasao.
Ta daytoy ti agdadata a kinapudno: Nga awan nasamsamay a wagas ti panagsirig ni adalan iti karit ket kari ni adal no di ti panagsirig nga ibabaet ti energia nga adda iti bukodna a lengguahe. Daytoy nga energia ket agpapaay met a lente iti panangriparna ni adalan iti lubong ken iti padasna. Saan a mabalin a maipaidam iti adalan daytoy a basar a prinsipio: ti prinsipio a nakaangkla iti pannakaaramat iti bukod a pagsasao, iti nakayanakan a pagsasao, iti nariingan a pagsasao. Awan pangapatan iti kastoy a panangtalunton iti dalan ni laing, adal, ken panagammo. Kayatna a sawen, no ditay bigbigen daytoy, agbanag ta agbanag a nakusel ti adal nga adda iti adalan, ket dagiti kasanayan a koma ket adda kenkuana ket kurang iti ramen, wenno no dadduma, saan ketdi a nalinay daytoy.
Gapu ta iti nabunga a panangsirpat iti adal, masapul ta masapul ti bukod a puntodevista, ti bukod a panirigan, ti bukod a wagas ti panagmatmat a mapasamak laeng no ti adalan ket addaan iti umno ken sufisiente a kasanayan iti bukodna a pagsasao.
Ti aramid a mangallilaw iti adalan babaen ti panangisuro iti maipapan iti biag, iti padas, iti universo, ken iti nakaparsuaan babaen kadagiti lengguahe a dina kukua gapu ta saan a daytoy ti nariinganna ket agdadata panagallilaw. Awan rason a kastoy ti umno a pasamak no usarentayo ditoy ti pagrukodan ti justisia, demokrasia, ken panagpadapada.
Dagitoy a bambanag ti kontexto daytoy nga aramid ni Dr Baguingan.
Dagitoy a bambanag ti anag a rason no apay nga importante dagiti kakastoy a pagbasaan.
Dagitoy a rason ti mangipakita a nasken a serioso ti panangipirit iti karbengan a pangtao ti adalan iti bukodna a pagsasao iti panagadalda.
Ti pangngarig a programa a pagtalaytayan—ti wagas a pagrangtayan—nga adda iti daytoy a sinurat a libro ni Dr Baguingan ket maysa a pangngarig a napnuan iti kinapudno. Saantayo a mabalinan a balusingsingen dagitoy a prinsipio ti panagadal gapu ta nakaramut daytoy mismo iti prinsipio ti edukasion a nainwayawayaan.
Babaen kadaytoy a libro, maibuksilantayo ti sirmata ni Dr Baguingan iti maysa a kita ti edukasion a nawayas, ken nawayas gapu ta mangwayawaya.
Iti adu a tawenen a panangipingpinget ni Dr Baguingan iti kastoy a baro a panirigan, naimatangantayo kenkuana ti tured ti pakinakem, ken ti andur nga adda iti kararua, maysa a kita ti kinaandur a di mauma a mangibuksil iti sabali a rupa ti kinapudno a no dadduma ket likliklikantayo.
Honolulu, Hawaii, Estados Unidos
Enero 2013
No comments:
Post a Comment