V-DAY MONOLOGUES IN ILOCANO

V-DAY MONOLOGUES
NEW MONOLOGUES IN FILIPINO
By Rito Asilo


Impatarus ni Aurelio S. Agcaoili



ITI UNEG TI BURKA
INTRODUKSION


Idi napalabas a tawen sakbay a bimtak ti gubat iti Afghanistan, napan sadiay ni Eve Ensler. Sadiay a nasaksianna a mismo ti sibubukel a rupa ti ‘misogyny,’ wenno daytay naynay a pananggura iti babai, no daytoy ken maipakpakat met laeng. Iti babaen ti panangidadaulo ti Taliban, nagbiag dagiti babbai a kasla magmagna a bangkay. Dagitoy a monologo ket para kadagiti natutured, nakaem-emma, ken nakakasdaaw a babbai ti Afghanistan, isuda a saan laeng a naisalakan, no di ket agtultuloy met ti panangbibiagda ti bukodda a pagilian. Sapay koma ta kaduadatayo iti awan ressat a pannakidangadangda para iti bukodda a wayawaya a kannayon ti adal a para iti kinababaian, ti adal a ti Afghanistan ket adda iti amin a sulinek ti lubong.



Iti Uneg ti Burka

Panunotem, adda nakadakdakkel a nangisit a tela
a nakabitin iti sibubukel a bagim
a kunam la no maysaka a nakababain a rebulto
panunotem nga adda maysa a raya ti lawag
apagisu laeng tapno maammuam nga adda pay laeng silnag ti aldaw a para iti sabali
panunotem a daytoy ket napudot, nakapudpudot
panunotem a nabungonka iti tela,
malmalmes iti bado, iti sipnget.
Panunotem nga agpakpakaasika iti balkot ti kasla kubrekama a daytoy
agpatpatingga ti imam iti gayadan ti tela
a masapul a kadarrato a makaluban, awanan ti pampasileng, di masirsirip
ta no saan ket amangan no rumekrumekenda wenno putdenda daytoy
panunotem nga awan mangikabkabil iti pirak iti di makitkita nga imam
gapu ta awan makakitkita iti rupam
isu nga awananka iti kinatao
panunotem a di mo makitkita dagiti annakmo



Panunotem, ti lakaymo ti rantada,
ti kakaisuna a lalaki nga inayatmo
uray no ti kasaryo ket maysa laeng a tulagan.
gapu ta simmangpetda ket pinaltoganda isuna
ginandatmo nga ikinanawa ket binaddebaddekandaka
uppat a lallaki iti likudam
iti sango dagiti agririaw ng annakmo
panunotem ng agballakan
nupay di mo ammo a naperdin ti simbeng ti nakemmo
gapu ti adun a tawen a di mo nakitkita ti aldaw
ket malagipmo dagiti dua nga annakmo a babbai a dandani dimon mailasin
kasla darepdep a kaarngi ti langit nga adda laengen iti lagipmo


Panunotem, ar-arasaas laengen ti panagsaom
gapu ta saan a masuksukog ti timek iti kasipngetan
ket dika makasangit gapu ta aglallalo nga agpudot ket madaripespeska iti ling-et iti uneg.
panunotem dagiti barbas-sarado a kalakian nga am-ammom laeng iti angotda
rangranggasandaka
gapu ta puraw ti aruatmo a medias
panunotem a latlatiguendaka iti kalsada
iti sango dagiti tattao a di mo makitkita
panunotem a di mo makita ti sikigam
isu’t gapuna a kas iti sisusugat nga ayup
di mo kabaelan nga ikanawa ti bagim
wenno salidian dagiti ablat iti sikigan
panunotem a ti panagkatawa ket impawilda
iti pagiliam, uray ti musika
ket ti laeng aweng a mangngeg ket dagiti saibbek
ket saning-i dagiti sabsabali pay a babbai a rangranggasanda
iti uneg dagiti bukodda a tela, iti bukodda a kasipngetan.

Panunotem nga awan ti pagindegan
ti laeng malinongan ket ti tela
iti panagkatangkatang iti dalan
ket daytoy a pagpumponan
ket inaldaw-aldaw a bumasbassit, kumarkaro a kumarkaro ti angotna
sabasabali a bambanag ti mabadbaddekan
panunotem a mabekbekkelka
bayat ti panangkamkamatmo iti anges
panunotem a dimon ammo ti pagdumaan
ti panagbiag ken ti panagbugsot
isu nga insardengmon ti mangpadas nga agpakamatay
gapu ta kaskasdi a kaskasdi a madagdagullit laengen.


Pununotennak iti kaunggan
ti bukodmo a kasipngetan
sadiayak a naikulong
sadiayak a mapukpukaw
iti uneg ti tela
iti uneg ti nakemmo
iti uneg ti kasipngetan a laklak-amenta
panunotem nga sadiaynak a mabirokan

napintasak idi
addaan kadagiti dadakkel ken nangingisit a matmata

maam-ammonak.




TI NAKITING A PALDAK

Ti paldak a nakiting
ket saan a panangiyayab
saan a panggargari
wenno paripirip
a kayatko,
a mangkalkalbitak.

Ti paldak a nakiting
ket saan a dumawdawat
ket saannaka met nga ar-artiokan
a pirgisen daytoy kaniak
wenno rabsuten nga ipababa.

Ti paldak a nakiting
ket saan a ligal a pakaigapuan
tapno aradasennak
nupay kastoy siguro idi
saanen a paglanlandagan daytoy
ti baro a husgado.

Ti paldak a nakiting
ket maipapan iti panagtakuat
iti bileg dagiti sakak
maipapan iti nalamiis nga angin iti panagregreg dagiti bulong
agpasiar nga agpangato iti uneg dagiti luppok
panagpabus-oy iti amin a makitak
wenno malabasak wenno mariknak tapno agbiagak iti kaunggak



Ti paldak a nakiting
ket saan a pammaneknek
ti kinamaag
wenno panagduadua
wenno panagtutudio laeng

Ti paldak a nakiting ket panagsaan
saanak nga umanamong a butbutgennak
ti paldak ket saan a panagpangas
siak daytoy
sakbay a binaonnak a kalubak
wenno igaygayadko daytoy
maruamka

Ti paldak a nakiting ket ragsak
mariknak ti bagik a nakabaddekak iti daga
addaak ditoy. Napudot, agas-asok.

Ti paldak a nakiting ket wayawaya
wagayway ti armada ti kinababaian
ipakpakaammok a dagitoy a kalsada, ania man a pagnaan
ket ili ti ukik.

Ti paldak a nakiting
ket danum nga asul-berde
nga addaan kadagiti de-kolor a lames nga aglanglangoy
maysa a piesta iti kalgaw
iti nabituen a sipnget
maysa a tumatayab nga agsagsagawisiw
maysa a tren a sumangsangpet manipud iti estranghero nga ili
ti paldak a nakiting ket naranggas a panaguddog
maysa a sennaay
maysa a pusipos ti tanggo
ti paldak a nakiting
ket rugi
panangted iti kaibatugan
panangrayray-aw.

Ngem iti laksid ti amin
ti paldak a nakiting
ken amin adda iti uneg daytoy
ken Kukuak.

Kukuak.

Kukuak.



Nobiembre 24, 2005
Aldaw ti Panagyaman
Carson, CA



(Panagyaman: Agyamanak ken ni Prop. Precy Espiritu kadaytoy a proyekto. Sabali a padas daytoy--maysa a pannakamurmuray iti sabali a nibel ni padas ken pannakawagwag ti turog ken ridep ken kalio ti nakem ken puso. Ipabuyanto kano ni Prop. Espiritu daytoy ket sinanamaak a maikarinto daytoy a patarus. Para iti kaaduan: ni Prop. Espiritu ti mangilunglungalong ken mangiturturong iti Ilocano Program iti Unibersidad ti Hawaii; daytoy a programa ti kaunaan iti intero a pakasaritaan ti akademia iti sibubukel a lubong--ti kaunaan a pakaipangrunaan ti sistematiko ken akademiko a pannakaadal ti kultura ken pagsasao ni Ilocano.)

No comments: