Alimpatok iti Panawen ti Ariangga

Alimpatok iti Panawen ti Ariangga

1.

Maysan a siglo nga ikutko daytoy a paulo ti daniw.

Ngem diak man mapagsusurot dagiti balikas a gumawgawawa a paaramat tapno mapartuatko daytay lubong a baro a sagut dagiti letra, timek, kaibatogan.

Dagitoy dagiti residente kadagiti nagbabaetan dagiti sao, kas iti nagbabaetan met laeng dagiti ulimek iti panagariwawa ti makelkellaat a rikna gapu iti kinaulimek dagiti rabii a sumangbay iti idda, iti appupo, iti saklot dagiti agtagtagibi a darepdep tapno iti kasta ket maipasngay iti maminribu a daras dagiti katawa, paggaak, ken ragsak nga agliplipias.

Mangngegak ti ariangga.

Sumuknal daytoy iti naiwawa a nakem ket sadiay, iti pannakapukaw ti simbeng ti panunot, sadiay a sungbatanna dagiti akusasion: Dimo ammo ti agalimpatok!

Diak ammo ti agalimpatok iti laksid dagiti di maiduri a panagganas dagiti timek a makikinkinnamat kadagiti sariwawek a rikna, dagiti estranghero a rikna a sagpaminsan a makikinkinnammayet iti lino, ti makusen a saksi dagiti apros, arikap, panagsukisok ti bara iti ungto ti ramay kadagiti dissuor ken tanap ken bubon dagiti kiki, dagiti ariek, dagiti rugso?

Aa, kunam sa.

Aa, ta iti panangsippayot ti silnag ti ubing a bulan iti nalawa a tanap ditoy Manoa, buyaem dagiti mangrabrabii nga agtamed iti law-ang nga adda iti mangisungsungsong a sellang!

2.

Alimpatok iti panawen ti ariangga! Kasla man daytay panagtibnok iti buteng ken gagar, ni patay ken ni anges, ni lasag ken espiritu!

Ta iti alimpatok, adda sadiay ti nainsagraduan a pannakilantip ti lasag iti lasag, ti sellang iti sellang, ti ariangga iti sabali pay nga ariangga. Tibnok met laeng daytoy ti biag ken pannakatay iti maminribu.

Ta awan panaglantip no awan matay--kas iti kinaimposible met laeng ti panagbiag no awan pannakatay dagiti babassit a darepdep ken an-anek-eken ti bagi ken barukong ken luppo ken puot. Iti alimpatok a makapuottayo iti sabali a puot: daytay puot ti basol nga isu met laeng a puot ti salakan.

Alimpatok iti panawen ti ariangga ti daniw a di napauluan, ti daniw nga iti naglabas a dekada ket kasla man laeng nakagalgalis nga idea wenno metapora wenno signos wenno simbolo wenno bugas dagiti makabiag a balikas, dagiti makadunggiar a balikas, dagiti makapadara a balikas, dagiti makapalaing a balikas.

Alimpatok iti panawen ti ariangga ti adda iti aringgawis dagitoy a balikas: saan a maikutan ti appupo ngem addada iti kasla temtem a barukong a mamagpabara iti isip, muging, bibig, pus-ong. 

PITO A KAIYULOGAN TI URIDAW

uridaw (1) 1. png nainkasigudan a karakter ti maysa a tao a pakairamanan ti kalidad ti panagpampanunot, ti isip, ken ti garaw iti sango ti maysa a karit 2. png naintaw-an a kababalin ken panagug-ugali ti maysa a tao 3. png kasisigud a kananakem maipapan iti biag ken aginaldaw a padas 4. sin kananakem, modo, temperamento, wagas ti panagug-ugali 5. spp disposition (Ing), temperament (Ing), inclination (Ing), tendency (Ing), disposicion (Esp), temperamento (Esp), inclinacion (Esp), tendencia (Esp) 6. kej ‘Nasayaat ti urdaw daytoy a tao ta uray no nakangaton napakumbaba pay laeng agingga ita.’ wenno ‘Nalag-an man ti uridaw daytoy a tao numan pay ammotayo nga adu ti buttuon iti barukongna. Kitaem ket naisem latta.’  

uridaw (2) 1. png titimplaan ti emosion ti maysa a tao, a no dadduma ket naragsak ngem no dadduma ket kasungani ti adda kenkuana 2. png panagbabalanse dagiti agduduma rikna ti maysa a tao, wenno kasupadi daytoy a pamkuatan ti madi nga uridaw, wenno nasayaat nga uridaw 3. sin templa, templada; fig ririingan 4. spp mood (Ing), temper (Ing), humor (Ing), estado de animo (Esp), talante (Esp), humor (Esp) 5. kej ‘Mayat ti uridaw daytoy baket a tabbaaw. Idi kalman ket kasla makigubat. Ita ket kanta a kanta. Mayat ti templana.’

uridaw (3) 1. var ridáw 2. png rugi ti aldaw ti maysa a tao 3. png panagrugi ti bigat tapno sangnguen ti agmalem nga aramid 4. spp beginning of day (Ing), pos daybreak (Ing), pos alba (Esp), amanecer (Esp) 5. kej ‘Mayat ti uridaw itatta: nalag-an ti riknak a mangsango kadagiti karit iti agmalem nga ubra.’

uridaw (4) 1. png maysa a bubon ti energia nga aggubbuay iti maysa a tao; daytoy nga energia ket marikna, wenno makita, ti sabali a tao (nga addaan kabaelan a makarikna wenno makakita) 2. png maysa a naisangsangayan a kalidad nga adda iti maysa a tao; daytoy ket kasla silaw a namaris a mangliklikmot iti maysa a tao ken mangipakpakita iti kababalinna 3. spp aura (Ing, Esp), halo (Ing, Esp), circle of light (Ing), pulsating energy (on a person head or body, Ing), nimbus (Ing), glory (Ing), nimbo (Esp)  4. kej ‘Mabasak ti aura daytoy a tao: maris violeta.’ 

uridaw (5) 1. png nainkaugalian a pammati 2. png tinawtawid a sistema dagiti awid 3. png aspekto ti pakabuklan dagiti duogan a pammati ti maysa nga ethnolingguistiko a grupo, kas koma dagiti Ilokano 4. sin pammati, superstision 5. spp beliefs (about cartain things, Ing), superstitious beliefs (Ing), traditional belief system (of a people, Ing) 6. kej ‘Awan dakesna dagiti kakasta nga uridaw. No ti panagwarsi, kas pagarigan, ket patalnaenna ti panunot ket ti aglawlaw, awan rason no apay a di aramiden lalo no kasta a kasla masingsinga ti ubing’.

uridaw (6) 1. png banag a nasken nga aramiden wenno idian 2. png dagup dagiti aramid a maipalubos ken maiparit iti maysa a komunidad ken maiyaplikar iti personal ken kolektivo a panagbiag 2. spp taboo (Ing) 3. sin ngilin, tanggad 4. prt aguridaw, manguridaw, umuridaw, uridawan 5. kej ‘Uridawanyo met ti Viernes Santo. Kasla di kayo nagbuniag.’ wenno ‘Adu ti uridawda no kasta nga agpakugitda ket Ama Sergio.’  

urdiaw (7) 1. png maysa nga indigeno a ritual a maipakat iti kaunnaan unay a bagas manipud iti naani a pagay tapno masierto iti kinaumanay ti ani ken tapno di pumanaw ti ugaw: ipan ti umuna unay a bagas a nabayo iti igao, taepan a nasayaat ti bagas, mangtaog iti apagpagisu laeng a makunsumo ti familia nga awan surok ken di nakurang, danuman iti apagpagisu, apuyen ti bagas, linayen a  nasayaat ken siguraduen a di agittip, gaw-en iti bandeha, ken siguraduen a no mangan, awan ti maregmeg 2. prt aguridaw, manguridaw, uridawan 3. spp indigenous ritual of the Ilokanos to ascertain the sufficiency of rice harvest until the next harvest comes (Ing) 4. kej ‘Uridawan ni nanang ti umuna a nabayo a bagas ket kankanayonna nga ipalpalagip kadakami nga awan ti maregreg ken awan ibatbatimi iti pingganmi tapno kano di pumanaw ti ugaw.’

Source: A S Agcaoili, Monolinggual a Diksionario ken Tesoro nga Ilokano (2015) 

SONGS FOR ROSE DAPROZA, ITI ISASAKLANGNA ITI NAMARSUANA

KANKANSION KEN MANANG ROSE DAPROZA

(Inatur, inedit, ninayonan, ken nirebisa ni A. Solver Agcaoili)

11 Mayo 2015

Kas panangselebrar iti mortal a biag ni Manang Rose Daproza ken pammalubos iti isasaklangna iti Apona a Namarsua

(1) Ti Parabur

Ti parabur nagsam-iten

Ta insalakannak

Idi napukawak ngem nasarakannak

Biagko itan naragsak

Ti parabur a naammuak

Isut’ nangted namnamak

Nagpategen ti ayatna kaniak

Idi a namatiak

Ti adu unay a pegpeggad

Nga innak nalasat

Gaput’ grasiana inlisinak

Inggat’ gloria magtengak

Inton addatay idiay gloria

Raniag awan pumada

Intay agkankanta, pagdayaw ken Ama

Ragsak nga awan inggana

Itan, itan, Manangmi a Rose

Dikan, dikan tumaliaw

Inkan ta inkan ala, sumaklang ken Ama

Iti langitna aginana

Dios ti kumuyog, kakaenmi

Manang a dungdungnguenmi

Ibabaetnakam, dakam pinanawam

Ikararagannakam.

Ti parabur nagsam-iten

Ta insalakannaka

Sika a manangmi, Rose a kabsatmi

Ti Dios kenka mangngaasi. 

(2) Siksika, O Apo!

Siksika, O Apo, ti bilegmi

Pannakaawat kinakapuymi

Pannakapakawan pagkuranganmi

Iturongmo, Apo, ti panagbiagmi

Estribilio

Ti ayat ti Dios intay rambakan

Grasiana a sagut pagraranudan

Ta isu ti biag amin naggapuan

Rigat ken nam-ay, Dios pagkamangan

Ania man a banag, intay biroken

Ania man a rigat, intay parmeken

Wen nga agpayso, ti Diosto laeng

Kired ken namnama, dinto aglemmeng

Estribilio

Inay-ayatmo, Apo, dagiti napanglaw

Nakakaasi dagiti mawaw

Kas kenka, O Apo, balinennakam

Tapno ti ayatmo, di maipaidam

Estrebilio

Immayka, O Apo, a nagtutuok

Agpaay ti amin, amin a parsua

Pannakaadipen, amin a banag

Itdem ken Manang Rose, panagsaluad

Estrebilio—

Sa uliten:

Itdem ken Manang Rose, panagsaluad

(3) Dikanton Malipatan

1.

Dikanton malipatan

Kuna ‘toy pusok

Uray no awanka ditoy dennak

‘Ti tunggal aldaw

Uray no tawenen

Iti naglabasen

Dimonton kunaen

A malipatanka

Inggat tungpal tanem

2.

Kanayon nga adda kaniak

Ti impaidulinmo nga ayat

Nga isut’ impaaymo

A pagbiagak

Uray no maysaakto payen

A nalamiis a bangkay

Dimonton kunaen

A malipatanka

Inggat’ tungpal tanem

Uliten 1 & 2

Dimonton kunaen,

Manang Rose a kakaen

A sika ket lipaten (2X)

(4)  Agyamankam kenka

1.

Agyamankam kenka,

Jesus a Dios ken Kabsatmi

Biagmo, daram, bagim

Sinubbotnakami

Koro

Adtoy nga’d Ama

Idatonmi Kenka

Amin daytoy pigsa,

Puso ken kararua

Dikam mabalinan a kenka ipaay

Balitok ken pirak

Alajas a naruay.

Awatem kad’, O Dios, kinakurapaymi

Aramatennakam a makapagservi

Ta pannarabaymo lat’ kasapulanmi

Awanen sabali

2.

Nagbasolkam kenka

Linaglagipnakam laeng

Biagmi di pay umdas

A supapak ta ayat.

Koro

3.

Awatem kad’ ‘toy kabsat

Manangmi nga anakmo

Itedmot’ kaasim

Basbas agnanayon a biag

Koro

4.

Bendisionannakam

Dakam a mabati

Itedmo kadakam

Liwliwa ti ayatmo

Koro

(5) Why me, Lord

1.

Why me, Lord, what have I ever done

To deserve even one

Of the pleasures I’ve known

Tell me Lord, what did I ever do

That was worth loving you

Or the kindness you’ve shown

Refrain-

Lord help me, Jesus, I’ve wasted it so

Help me, Jesus,

I know what I am

Now that I know that I’ve needed you so

Help me, Jesus, my soul’s in your hand

2.

Tell me, Lord, if you think there’s a way

I can try to repay

All I’ve taken from you

Maybe, Lord, I can show someone else

What I’ve been through myself

On my way back to you.

Refrain-  

(6) Amami

Amami, nga addaka sadi langit,

Madaydayaw kuma ti Naganmo.

Matungpal koma ti nakemmo

Ditoy daga a kas sadi langit.

Itdem kadakam iti aldaw itoy

Ti kanenmi iti patinayon nga aldaw

Pakawanemmit ti basolmi

A kas met pammakawanmi

Kadagiti nakabasol kadakami

Dinakam met baybay-an

Nga umannugot ‘ti sulisog

Ket isalakannakam met iti dakes

Amen.

(7) Dios ti Agbati

Daytoyen ti oras ti ipapanawko

Dawatek ta nalawag a pammalubosmo

Dimon paspasungaden ti isasangpetko

Ta diakon makasubli nga agnaed dita sidongmo

Koro

Ipapasmon ti agsangit.

Ibubosmon ta lua.

Ta inton makaadayoak

Ipamaysamton ti agliwliwa.

Dinak laglagipenen

Ta ditan makapagkadua

Naikeddengen ti papanak.

Agbanniagaak nga agmaymaysa.

Dios ti bumales kenka ‘ti adu nga an-anusmo

Subad kenka ti langit ti pia ken salun-atmo

Dios ti agbati kenka. Umunaak nga’d pay laeng

Ta siaktot’ sumabat kenka ‘ton umanaynak danonen

Koro

Dios ti agbati. Umunaak nga’d pay laeng

Ta siaktot’ sumabat kenka ‘ton umaynak danonen.

(8) Maudi a Bilin

1.

Kuna di Natang, agsingsingpet ka.

Umadayoak, innakon sumina

Dinakto sapulen no dinak makita

Dikanto lumdaang no awanak dita dennam

Luluak ti umarubos no malaglagipko

Ayat ken dungngo daydi Natangko

Isut’ kamangak no adda parikutko

Ket liwliwaennak no malmalday daytoy puso

(ESTRIBILIO)

Itan awanen dinto agsubli, dagidi a dungngo

Ken pannagibI, anian a tuok ti awan inana

Kaarignat’ pataw nga awan sangladanna.

2.

Nag-gasat ketdin ti adda pay ama na

Mangipaay kaasi ken mangtapaya

Agduma laeng ti agsiuman nga kunada

Dinanto maartapan ti pudno nga ama.

(ULITEN TI ESTRIBILIO)

(9) Itan pumanawka

1.

Itan pumanawkan

Dinakto liplipatan

Dinakto liplipatan

mabati nga inka pinanawan.

2.

Aminto a sabong

Nga inka malabasan

Daydiayton manglaylay

Isunto ti senial

‘Di inka pinanawan.

3.

Apay daydiay langit

nga inka winaknitan

Diay ulep nagpanes

Sennaay ni gasat

‘Toy inka pinanawan.

(Uliten 1)

4.

Aminto a sabong

Nga inka malabasan

Daydiayton nanglaylay

Isunton ti senial

‘Toy inka pinanawan.

(Uliten 1)

5.

Malaglagipkanto

Siksika  a manangko

Kanayon a denggek

Timek a naragsak

Ken nabiag a garakgak.

(Uliten 1)

6.

Inkan, inkan manang

Iti Dioskan a sumaklang

Sikantot’ kumararag

Piami ken karadkad

Dakami a kakabsat. 

(Uliten 1)

7.

Kastan, kastan manang

Dikanto lumdaang

Naragsak mamalubos

Ipapanaw denna

Sumaklangkan ‘ti Dios.

(Uliten 1)

+

Dios ti kumuyog kenka, manangmi a Rose Daproza.

TMI Global Hawaii, Candon International, & Gumil Hawaii