Ti Arasaas ti Waig iti Manoa

Kadagiti naglabas ng aldaw, inkarik manen iti bagik: ti inaldaw-aldaw a panagtaraytaray ken panagpagnapagna kas pangar-artiok iti lasag a nabannog, iti nakem a napuyatan, iti isip a dandanin aglusdoy gapu iti kaadu ti tamingen. Saan a kas karina ti agbalin a maysa a bato a tulid a tulid iti daga a nakaipalpalladawan. Nangruna ta iti daytoy baro nga obligasionko ket obligasion nga utangko kadagiti sumaruno a henerasion ni kina-Ilokano.

Mariknak ti rikna nga umuk-ukuok kada Jun Alupay, Elinor Alupay, Tito Tugade, Sinamar Tabin, Cris Inay, ken Loring Tabin: daytay rikna a panagagawa tapno iti kasta ket masarkedan dagitoy a pannubok ti panagidaulo tapno iti kasta ket mariing manen dagiti nakem dagiti kakailian a nakalipaten wenno agdudungsan wenno ingkisap a nangtallikuden iti kina-Ilokanoda. Adu dagiti kakastoy kadagiti ili a nakaipalpalladawanda, ket iti Amerika, aglalaok ditan dagiti karakter iti kastoy a dramaturhia ti kinaexilo.

Adda dita ti estoria ti maysa a bakbaketan nga awan nakemna a, kalpasan a nairuarna ti kinasitisenna ket binalbaliwanna metten piman ti kinaasinnona. Idi ket naasawaan nga Ulep kano ti kinataona; itan, saanen, ta maysan isuna a Madam McCloud. Anian!

Adu pay nga estoria. Agsasamusam a kinanakem ken agsasamusam met a kinaawan-nakem. No makangngegka iti manangisalakan nga estoria, punasam a sililimed ti igid ti matam ta maluyaanka.

Idi kalman, kinasasaok iti telepono ti maysa kadagiti maipagpannakkel ti puli a nobelista a nabayag a nagbayanggudaw iti Amerika, nagtawataw a di nangibati kadagiti uray man laeng koma manglimlimo a tugot a pagilasinan no sadinno a lubong ti nakakitaanna iti ungto ti bullalayaw. Dekadekada a nagawan a kunam la ko maysa nga asuk ti salamangkero nga iti apagapaman ket agbalin daytoy nga ulep nga itayab ti angin kadagiti pantok dagiti bantay ket dimonton makita. Kasta nga aramid ti ibatbati daytoy a nobelista iti pakasaritaan ti literatura Ilokana. Kasla maysa a tudo a dumteng kadgiti kalgaw a saan koma a dumteng iti inna itataud manen, Maysa a narungsot ken napinget a tudo--saan nga arbis, saan nga arimukamok, saan bisbisibis laeng--no di ket maysa a tudo mangdalus kadagiti rugit dagiti mannurat nga aginsusurat, dagiti mannurat a mannurog, dagiti mannurat a mannurot--dagitay man mannurat a nakasurat laeng iti maysa-dua a singguarding nga obrada ket kunam laengen no kasla .

Ngem saan a daytoy ti punto ti sursuratek ita: ti punto ket daytoy a tao ket agingga ita ket dina pay laeng mairusok nga ingato ti imana tapno agsapa iti pannakipagilina iti pagilian a nabayagen a nangadaptar kenkuana. "Agibit ti pusok," kunana. Adda tigerger iti bosesna iti ungto iti linia.

"Saan a siak ti immuna a nakangngegak iti kasta," kinunak, saan a kas panangtubeng iti kaririknana no di ket pananganamong nga adu pay laeng dagiti kadaraan a di makaaklon a tallikudanda maminpinsan ti ili a namunganayanda.

Immangesak iti nauneg.

Iti panunotko ket dagiti agsasalisal a kapampanunotan maipapan iti kinaasinno, iti agdama, ken iti masakbayan dagiti amin nga exilo a pakairamanakon ita.

Nag-klik ti ungto ti linia ket ad-adda manen a tinagikukuanak ti agsisinnanggol nga idea nga impasngay ti ipapanaw a dimo masinunuo no agsublika pay. Iti kadaanan a kapampanunotan dagiti Ilokano, nasin-aw ti maysa a kananakem kadagiti amin a pumanaw: agkawilida amin.

Pumanawak ngem agkawiliak, kunada, ti balikas mismo a nagtaudan ti nagan ti pangamaan a naggapuak.

Pumanaw dagiti rumbeng a pumanaw ngem agkarida nga agsublida tapno iti panagsublida--iti panagkawilida--salaysayendanto nga ibuksilan ti linas ti pakasaritaan ti padasda a nagtalawataw, nagkalkallautang, pimmanaw.

Masirmatak ita ti sibibiag a ladawan daytoy a seremonia ti panagsalaysay: adda ti agsalsalaysay--ti tao a nagkawili--iti temtem wenno puor a paginuduan no kasta a dumteng ti lamiis, palikawkawan isuna dagiti dumngeg. Palikawkawan met ti agsalsalaysay ken ti masalsalaysayan ti apuy ket sadiay, manipud iti apuy adda baro nga apuy a mapartuat--ti apuy ti mawarwar a pakasaritaan ni nagkawili, ti apuy a mangbuksil iti baro a sursuro maipapan iti umno ken umiso a panagbiag, daytay panagbiag nga addaan iti urnos, talinaay, kinalinteg. Manipud iti temtem wenno puor--sadiay nga aggubbuay daigiti riwriw a derrep ken darang a mangtagikua kadagiti agkabannuag tapno surotenda met ti dana ti panagkawili--ti ipapanaw a panagsubli met laeng.

Amin dagitoy nga imahe ket imulak iti isipko. Biagek iti nakemko, pagrutingek, pagrangpayaek. Masapulko ti pakasaritaan tapno makasursuroak kadagiti adal nga ilemlemmengna, dagiti adal a para laeng kadagiti sindadaan a manglukat kadagiti kananakemda, dagiti adal a para laeng kadagiti markado, kadagiti agregget, kadagiti mayat a masursuruan.

Ita a malem, alaek ti sapatosko, agpellesak a para iti sagrado a darikmat ti panagwatiwat, darikmat nga inkarik nga idatonko iti bagik manipud ita nga aldaw. Kayatko a masaksian ti apuy ti panagsalaysay dagiti agkawili, dagiti agsubli iti ili iti nairanta a panawen.

Alawek ti riknak ket rugiak ti agtaraytaray. Mangngegko ti orasion dagiti billit iti Mailey Way. Agpakannawanak iti East-West Road ket surnadak ti arasaas ti waig iti Manoa. Iti musika a gubuayen ti agay-ayus a danum, isawangko ti orasion ti panagkawili dagiti amin a pimmanaw.


A Solver Agcaoili
UH Manoa
Nob 25/06