INCOMMUNICADO, 1979

INCOMMUNICADO, 1979

Iti final a pammadso nga agsarak iti kararua ni Bannuar ken ti amana, ni Padre Ili. Agpadada a sumuko iti balikas, ti anak iti bartolina, ti ama iti pannakaisina ti ulona iti bagina tapno salaan dagiti nangkautibo iti lengguahe ti wayawaya. Mapukawda ti engkanto ken poder dagiti sao kadagiti bibigda—ti ama ken ti anak–agingga nga agbanag ti panagungar ti bagi manipud iti tapok ti ngatangata.

                                                      

                                                            Manipud iti estoria ti Dangadang.

Iti maysa a rabii a naimut ti littugaw kadagiti bakras ti Bantay Didaya a nagsarakanta manen kalpasan ti adu bulan a dagiti laeng maar-arakattot a balikas kadagiti bungon ti Marlboro a nalabaga a paggaayatmo nga ammalan no kasta nga engkantaduennaka ti poetika ti rebolusion ket apirasem, iti lulonam kas iti pispismo, dagiti pakabuklan ti wayawaya iti aginaldaw a biag ti ili, daytoy ti kinunam kaniak, tatang: “Maulit-ulit nga awan labas ti pakasaritaan a di mangikankano iti kaaduan.”

            Iti adalem ti kinasipnget iti dayta a rabii a ti riaw laeng dagiti mangrabrabii a billit ti kaduata, inladawak dagiti tawen a dita nagkita, siak iti panagbirbirokko kadagiti umno a saludsod, sika iti panagbirbirokmo kadagiti makasair a sungbat kadagiti an-anek-eken ti ili.

            Nagubingak iti panaglanganmo iti inaldaw-aldaw ket ni laeng nanang ti adda kadagiti kanito nga agpangpangaduaak.

Ket ita, iti dayta a rabii, binallaagannak: “Ti korona nga itangtanggaya dagiti bayoneta kas kadagiti napipigsa nga igam itatta, saan nga agbayag daytoy ta ti daga a mangsapsappuyot iti daytoy a korona ket alisto laeng nga agrugnay.”

Nangngegko ti kinunam, ket inkabesak ti kada aweng ti sirib a naggapu kenka.

Saan a para kaniak dagitoy, ammok.

Ket iti adalem a sipnget, miniram ti panagreggaay ti daga a mangsapsappuyot kadagiti bayoneta nakaiparabawan ti korona.

            Mangrugiak idin nga agsaludsod kadagiti nakain-inaka a bambanag.

            Mangrugi metten nga agdanag ni nanang, agdanag para kaniak.  Iti maysa nga aldaw, kinunana nga awan iti panunotna, “Bannuar, Bannuar, diakon kayat ti agikali kadagiti libro, kadagiti balikas, kadagiti makadunggiar a testamento dagiti amin nga inhustisia itatta.”

            Kinitak laeng ni nanang, minalangaak.

            Yaw-awatna idi ti tasa ti kape a tinimplana para kaniak.

            Addaak idin iti seminario, ket saan a mailimed kadakami dagiti pasamak.

            Maysa a padi ti pinugotanda iti ulo idiay Bakun. Inubonda ti agdardara pay laeng nga ulona iti maysa a natiradan a kayo sada sinalsalaan, kas ritual ti balligi ti kinaranggas ken kinadamsak. Intanemda ti bagina iti narabaw a tanem kalpasan ti panangipabpabuyada iti munisipio.

            Maysa a madre ti niramesda nga immuna sada inkali iti narabaw a tanem iti maysa a kabakiran a mangtantannawag kadagiti kataltalonan iti laud.

            Maysa pay a seminarista ti inkipasda, dinukotda manipud iti maysa a paggigimongan. Inyadayoda iti ka-Manilaan ket iti nalawa a kabambantayan iti daya, sadiayda nga inkali a sibibiag.

            Maysa pay a padi ti sinibbarut dagiti ahente ti rehimen. Nagpukaw a kasla asuk ket agingga ita, di pay nabirokan.

            Nakabutbuteng dagidi a panawen.

Adda mata dagiti diding.

Adda lapayag dagiti balay dagiti kaarruba.

Adda bibig dagiti impato a gagayyem.

Ken adda di matawaran a poder dagiti kalsada.

Iti man warnakan wenno iti pagadalan wenno iti telebision, adda sippayot kadagiti sao a maisawang. Maysa nga artista ti nangabalbalay iti sagrado a sao ti Baro a Gimong ket idinto a kunaenna a ti masapul iti panagdur-as ket disiplina, imbagana a bisikleta. Iti karsel a nagapon, nagdalus kadagiti naaangseg nga inidoro dagiti soldado a no uminom dagitoy ket kalsa sarangusong.

Naturay ti armada dagiti anniniwan a no agiwaras iti kinaranggas ket kas kadagiti dudon a dimmarup kadagiti nalawa a kapagayan idiay Nueva Ecija, a kalpasan ti idadarupda ket nabati laengen dagiti rurog dagiti nakabugbugi

a pagay ken dagiti saning-i dagiti agtagibalay. 

            Iti naminsan nga isasar-ongmi ken nanang idiay Laoag, daytoy ti nasaksiak: Nagdara dagiti puraw a pader ti kapitolio a kunam la no kinautibo dagiti agip-igup iti dara sada intupra kadagiti semento tapno iti itutupar ti ubing nga init ket maikassaba ti sabali nga ebanghelio.

            Imperialista! Imperialista! kuna ti pader.

          Ibagsak ang tuta ng Kano! kuna pay ti abayna.

          Presidente, tuta, tuta! kuna pay ti sabali.

            Komunismo ti agari!

            Agkabannuag, mapankayo iti away!

            Berdugo ti ari, berdugo, berdugo!

          Makitam dagiti agkarkaranting nga ima kadagiti pader, dagiti arutang a naaramat a pangpinturada iti nakalburuan a pader. Ngem nabuddak ti kolor ti rebolusion, kas iti dara nga agsayasay kadagiti duogan a semento a nanglikmot iti duogan met laeng a kapitolio.

            Ditoy, ditoy met laengen a kapitolio ti nakasaksiak ti umuna a kinasuitik ti Baro a Gimong.

            Addaak idin iti Kabataang Barangay.

            Nalpasen ti minimini ti baro a konstitusion ket maidiayan daytoy iti maysa a referendum.

            Di pay nalpas ti butos, siento porsienton ti resulta iti Ilokos!

            Adu a salamangka dagiti lapis ken dagiti buteng ti babai a lider. Karatista, no agkibaltangka iti isungbatmo iti diayana a panangallilaw iti ili iti nagan ti baro a konstitusion ken adu a killo a paglintegan, agsalakanka laengen iti ospital dagiti nablo. Wenno iti ospital dagiti agmauyong.

Disiotsok idin, timmapugakon iti kolehio, ket uray no sikikidemak ket memoriadokon dagiti checkpoint dagiti militar a kanayon a nakasirip no ababa ti buokmo segun iti ‘clean cut look’ ti Baro a Gimong.

Panawen idin dagiti saragisag a pagan-anay, ket ni Daria Ramirez, iti pagsinean a Life iti asideg ti tiendaan ti Laoag, sadiay, sadiay idi nga agkarkarag ni Daria Ramirez, ti umuna a babai nga innak inayat ngem dinak met inay-ayat, ti umuna a babai a gargari ti pusok iti panawen ti gerra, ti babai nga agkarkararag a kasla siak ti ibagbagana iti kararagna, siak ti ur-urayenna, siak ti itudtudona, siak ti pangpangngeganna,  “Lord, Lord, give me a lover.”

Anian!

Ket iti agsarsaragisag a naingpis a wetlook ni Daria Ramirez, ket iti disiotso nga edadmo a kas kaniak, dimo mapagdasig ti reggetmo a makirinnapukrapok kadagiti aktibista dagiti arutang ken kadagiti agaktibista met laeng a rikna gapu iti mariing nga ayat kadagiti dakulap, sa kadagiti luppo, sa iti teltel, santo iti agbegbeggang a barukong.

Lord, Lord, give me a lover, kuna ti diosa a diwata a mutia a  Daria Ramirez ket malipatak nga insegida ti rebolusion iti nagan ti isu amin nga umili. Isu nga iti agsipnget, kas panagkumpable, kas panangdawat iti pammakawan, iti sakaanan ti nakabitin a Jesukristo, isuna a nailansa iti krus, iti naulimek a malem iti rebolusionario a simbaan dagiti Aglipayano iti abay ti rebolusionario a pader ti puraw a kapitolio iti Laoag, sadiay, sadiay nga inkarkararagko, “Lord, Lord, give me a lover.”

Saan nga immay kaniak ni Daria Ramirez. Nungka, saan, saan a pulos, uray no kadagiti rabii a malpas ti teach-in maipapan iti rebolusion ket umay kaniak ti ladawanna, umagibas isuna iti panunotko, agampayag kadagiti pader ket kas iti anghel dela guardia ket iwaragawagna ti madagdagullit a rebolusion iti pusok, Lord, Lord, Lord, give me a lover.

Ngem simmangpet ni Wayawaya kaniak.

Diak mamati idi a Wayawaya ti naganna. Kunak idi nga ang-angawennak ti naumbi a rupana, ti naamo nga isemna, ti managpabus-oy a kallid iti makannigid a pingpingna.

Ngem ta isuna, ni Wayawaya!

Kitaek ti class cardmo, kinunak.

Dika mamati a Wayawaya ti naganko?

Pinerrengko, ngem ti timekna a kasla agkankanta ti simmalikepkep iti bagik. Nariknak idin ti gutad ti engkanto ti umuna nga ayat a kunada, ti ayat a namagbalinsuek iti kinataok.

Atiddog a buok a nalanaan iti Johnson’s, dayta ti malagipko iti umuna a panagkitami ken Wayawaya, panagkita a di inggagara no di ket pinagtakkub dagiti pasamak. Gumilap dayta a buok iti ubing a bigat idiay Diliman nga immuna nagsarakanmi nupay dikami met nagsinsinnarak, kas nakunakon itay.

Addakami iti maysa a teach-in iti maysa kadagiti nakalemmeng nga opisina ti maysa met a kunsintidor a propesor,  maysa a napeklan a buyot ti rebolusion a mamagbalbaliw iti balabala ti gimong ket kontra-partido ti abusado a rehimen.

Addakami iti suli iti nailet nga opisina a nairanta a para laeng iti lima a tao ngem sangapulo ket tallokami amin.

“Nireydda ti nobisiado ti San Jose idiay Novaliches,” kuna ti maysa seminarista nga agig-iggem iti gitara. “Itay kano laeng bigat. Kumarkaro ti dida panangikankano iti simbaan.”

Kinitak ni Wayawaya ket sadiay a nariknak ti maysa a panagdanag.

Ita pay ket ammokon: diak ipalubos a mapukaw kaniak ni Wayawaya. Diak ipalubos a yadayoda kaniak, iti imatangko, iti sibayko, iti pusok.

            “Masapul ti panagsagana,” kinuna manen ti seminarista. “Adu kano pay dagiti isarunoda a seminario ken simbaan. Atiddog ti listaanda.”

            “Kitaek man ti ID-m,” indawatko ken Wayawaya, iti wagas a kasla arasaas. Nariknak ti panagbangag ti bosesko, ken ti panagari ti nerbios iti karabukobko. Kasla adda naigangal a bukel ti santol iti lilidduokak. Agbaybayo ti barukongko, a di masansan a mapaspasamak. Seminaristaak, Apo Dios a manangngaasi, kunak. Ngem apayaunayen ti umagibas dagitoy a rikna a diak man mapengdan. Kasla adda sariwawek a kobra ti naipupok iti sellangko ket agpaisalakan daytoy iti pus-ongko.

            “Dika mamati?” Adda di inggagara a gargari iti bosesna. Ket ti lung-ayna ket lung-ay ti sukaw iti maysa a danaw idiay Suba, ti sukaw nga ay-ayamen ti littugaw nga aggapu iti Sabangan santo agpaarayat kadagiti bambantay a kimmurdon iti daya. Idi pay ket kayatkon a tagikuaenen dayta a timek, idulinko iti lakasa ti pusok tapno iti bigat, kadagiti disoras ti pannakairidep, riingek dayta a boses, wenno riingennak, tapno kadagiti di mabugbugiaw a kanito ket pagsaritaanmi ti daniw ti rebolusion ken ti aweng ti panagwaywayas ti ili.

            Ken dagiti putot ti rebolusion nga inawenmi, dakami, siak nga agnagan iti Bannuar, isuna nga agnagan iti Wayawaya.

            “Nakakaskasdaaw. Diak pay nakakita iti kasta a nagan. Wenno nakangngeg. Malaksid iti arapaap,” kinunak. Immisemak, iti mababain nga isem, iti kasla isem ti ubing a naduktalan ti inangna  a nagisakibot daytoy iti dolse.

            “Come on, Bannuar. This is the twentieth century.”

            “Agpayso,” kinunak. Ngem diak nangngeg ti insungbatko. Pagammuan adda nanalpaak iti teltelko, sa ti agsasaganad a kugtar kadagiti takiagko, sa kadagiti luppok, sa ti pang-or ti putan ti kuarentaisingko iti ulok.

            “Matayakon, Wayawaya,” kinunak.

            Awanen ti ammok pay kalpasanna.    

            Iti Bartlino 28, sadiay ti nagsublian ti puotko.

            Malaksid iti dua dangan a kuadrado a tawa a pagilusotanda iti ania man a kayatda nga ilusot, sangagasut ket dua nga aldaw ti napalabas sakbay a nasirayak ti init.

            Diak ammo no kasano a nalasatak daytoy.

            Binilangko dagiti aldaw iti ramayko, sa iti ramay dagiti sakak.

            Idi maibus dagitoy, inramanko dagiti kukok, sa dagiti lapayagko, sa dagiti abut dagiti agongko. Amin, amin a pagilasinan no manon nga aldaw a diak nasirayan ti init.

            Iti kada aldaw ket ti awan patinggana a ritual ti pannakaaradas ti balikas manipud iti bibigko.

            Diak maisawang ti kinaasinnok: a siak ti bannuar, a siak ni Bannuar, a siak, iti kadagupan dagiti amin a panagsagaba, siak, siak, siak ti saksi iti kamaudiananna nga aldaw.

            Naganmo? nagubsang a saludsod ti soldado. Ubing a soldado a no agtagalog ket kasla latta agil-ilokano.

            Bannuar, isungbatko.

            Tangina nito at niloloko pa yata ako!

            Pangalan mo sabi? Nabangag ti bosesna. Adda suron nga umip-ipus iti timekna. Wenno dagensen iti panagmanso iti kapada nga agkabannuag, kapada nga agtagtagainep para iti ili.

            Bannuar.

            Diak salsaludsoden no ania ti pagbalinam iti sumuno nga aldaw, gago!

            Mariknak dagiti nabantot a gemgem nga agdisso iti rupak, iti pispisko, iti teltelko, iti barukongko.

            Manalpaak ti rupak ket mabariwengwengak.

            Tagikukuaennak ti bariwangwang, idiayak iti bariwangwang, idiayak nga aglansad, iti kaunggan ti nangisit nga abut, iti lansad dagiti amin a panagtutuok, iti sipnget dagiti amin a kasipngetan.          

            Maminsan pay a panalpaakennak ti soldado a no ar-arigen ket kakaek, manongek, ti soldado a di agaddayo dagiti tawenmi, ti soldado a no nagkurus koma dagiti dalanmi ket nalabit a kinainnay-ayamko iti kudisi wenno ullaw wenno gubgubat kadagiti rabii a naslag ti bulan wenno panagtaliw iti arrarawan kadagiti aldaw a kaar-arado dagiti kataltalonan. Alaenmi ti alat, ket kadagiti nabalinsuek a talon a dinalanan ti arado, birokenmi sadiay ti maisakmol nga arrarawan, yawidmi kadagiti balbalaymi tapno maikirog tapno iti sardam, iti ubing a sardam dagiti sarsarita dagiti ugma ken estoria dagiti ar-aria a pagbutbutngan, ket pagraranudanmi, maysa nga arrarawan iti kada sakmol a mangted iti sustansia iti mabisbisinan a bagi.

            Kayatko ti agsalakan, ti mangibaga a “Saan, saan kadi, manong!” ngem kasla tudo dagiti gemgemna iti pispisko ket mabtak dagiti bibigko ket agsayasay ti dara iti ngiwatko. Iti kasta, agbuteng dagiti balikas iti dilak, agsanudda amin, aglemmengda kadagiti kueba iti barukongko ket uray no agpaarayatak kadagiti agsaksaksi a diding, iti agsaksaksi a sipnget, uray no agkamangak iti appupo ti bartolina, uray no agpaisalakanak iti saklot dagiti nalamiis a datar, awan, awan sumngaw a balikas kadagiti bibigko. Mamedmedan ti dilak, ibartolina daytoy ti sabali a klase ti buteng.

            Tanginang tibak na ito. Di niya pinipili ang kinakalaban. Uray ti presidente, dina ketdin ikankano. Kasla saan ketdin nga Ilokano. ‘Bag koma no sabali a tao. Ti ubing a soldado daytoy, iti panangikanawa iti Ilokano a presidente.           

            Mangngegko dagitoy, ngem kadagiti lapayagko laeng, sadiayda a mangmangted iti kuriro, iti buong ti ulo. Agpulpuligos ti lubong, agwerwerret nga agud-uddog, wenno agud-uddog  nga agwerwerret. Ket aguddogak a maiwerret, wenno maiwerretak nga aguddog iti madagdagullit a pannusa dagiti soldado ti Baro a Gimong.

            Ita, diak makasao.

            Nagsanudek ti dilak, napanen iti kibungkibongko.

            Wenno addan iti kibungkibongko ti dilak.

            Kitaenta man ti laing daytoy a tibak, kuna ti kakaek a soldado.

            Nangngegko ti karasakas ti danum, sa ti timba a naikkan iti danum.

            Kitaenta man ti laingmo, adi a manangngaasi iti ili ngem di met manangngaasi iti bukodna a bagi, inlaawna iti boses a naturay, kasla boses nga aggapu iti kanion, iti ngudo ti paltog, wenno iti wangawangan ti tanem.

            Insayyona ti sangatimba a danum kaniak.

            Nagkintayegak iti lamiis iti dayta a kanito a di pay nakariing ti bigat.

            Diakon mabilang babaen kadagiti ramay dagiti ima ken sakak no mano nga aldawkon ditoy, iti daytoy nasipnget a bartolina a nangipupokanda iti kinaasinnok.

            Immukuok ti panaas kadagiti sugatko.

            Kinagatko ti bibigko, ket nariknak ti nagbassisawen a ngiwngiwko.

            Kastoy gayam ti matay, kunak iti bagik, kastoy gayam ti patpatayenda, ti in-inut a dusdusaenda tapno agpullo, tapno mapadso, tapno matukkol ti durina, tapno agkanta, tapno agibaga iti uray ania laengen ditan.

            Komunistaka?

            Saan.

            Ania’t grupom?

            Awan ammok.

            Balangkantiska.

            Awan ammok, apo.

            Kasta, kayatko dayta. Apo, kunam kaniak.

            Awan ammok, apo.

            Apay nga addaka iti teach-in iti Universidad?

            Kayatko a maammuan ti pudno.

            Ania a pudno ti kunkunam, gago? Maysa a gemgem ti nanglittaak iti pispisko.

            Manen, nagsanud ti dilak ket pinanawannak manen dagiti balikas.

            Addada kadagiti imak, kadagiti murdong dagiti ramayko, iti barukongko, iti pispisko, iti pusok, iti barukong, iti sellangko.

            Adda dagiti balikas kadagiti pader a nangikarsel iti sipnget tapno iti adu nga aldaw ket maipaidam kaniak ti lawag dagiti aldaw.

            Adda dagiti balikasko, tatang, kadagiti altar a pinanawak, isu met laeng nga altar a pinanawam.

            Adda kadagiti sulinek iti sakaanan ti matmatayen a dios, iti nakamassayagen a dios, iti dios a nangisit, iti dios a binubuot, iti dios a lumlumoten, iti man simbaan wenno iti bodega dagiti rebulto iti parokia a nagserserbiam sakbay nga insagmaknaka ti rebolusion nga ita, itatta a pannakamanso, ket isu met laeng ti nangisagmak kaniak.

            Alawek dagiti balikas iti angin, ngem iti bartolina, naimut dagiti angin, tatang, naimutda ket diak makaanges, adda dagiti batibat kadagiti barukongko ket pampandadaganda ti kulay-ongak, ket iti maysa manen nga arrabis, iti maysa manen a panagdisso ti putan ti paltog iti lasag, marba, tatang, marba dagiti amin a templo ti kinakired, sumuko ti lasag, ket agaruyot ti dara iti malkab a kudil, agsayasay manipud iti dunggiar, ket agayus iti semento.

            Mapukawko ti simbeng ti panunotko, tatang.

            Makitak ti krusmo, ti ulom a naitudok iti kayo, ti ulom a salsalaan dagiti soldado.

            Malpengak iti ariangga dagiti kabusor.

            Malmesak iti ikkis ket agariangga ti riknak, agragut nga agtalakiaw ket birokek ti bagik kadagiti katurturodan, kadagiti kabakbakiran, kadagiti kabambantayan, kadagiti kalsada a sadiay ket sabtennakami dagiti igam dagiti soldado, dagiti kumilaw a mata dagiti polis, dagiti manutsutil a bangbangir nga isem dagiti barbed wire.

            Saanak a matay, tatang, kunak, ket kantaek ti umuna a lualo iti disoras a bigat kalpasan ti napuyatan nga agpatnag: Miserere nobis, Miserere nobis.

            Danggayannak, tatang, ket agallangogan ti kantata, kas iti maudi a panagkitata.

            Dagiti turod ti tallaong, dagiti kayo ti tallaong, dagiti mangrabrabii ti tallaong. Agbuya dagiti beggang kadagiti sigariliota a masindian tapno mabugiaw dagiti lamok.

            Dios ti agngina kadagiti suratmo kaniak, tatang.

            Dispensarem ti diak pannakakita iti panagdakkelmo, Bannuar, anak, kunam iti suratmo, kadagiti suratmo.

            Nasakit ti nakemko kenka idi diak pay maawatan. Immulak dayta a sakit ti nakem iti panunot. Impudnok kenka daytay ta kasla maysa a bulkan nga agbettak.

            Ammok, ammok, kinunam kaniak.

            Isallabaymo ti imam, tatang, ket amin nga inim-impenko a sakit ti nakemko kenka ket timmalakiasda, simmurotda iti dakes nga angin ti mannamay, ket kadagiti pantok dagiti bantay a di pay naadak ti tao, sadiayda a nagturong tapno didanton agsubli iti barukongko.

            Ammok, paggaammok, barok, anakko, kinunam, tatang. Nagbanarbar ti timekmo ket ammok, ammok, adda nagayus a lua iti pingpingmo iti dayta a nasipnget a kalapaw a nagsarakanta.

            Manalpaak ti arrabis ti soldado kaniak. Dumteng manen kaniak ti baro a panagbariwengweng.

            Manalpaak ti gemgem ti soldado iti nadudogen a lasagko ket mangngegko ti timekmo sakbay ti maudi a pannusada kenka, tatang.

            Adu pay ti sagabaen ti ili, Bannuar, kunam iti timek a nalimbong, iti timek a tinenneb ti altar ken ti kabakiran iti altar.

            Wenno altar iti kabakiran.

            Adu pay, Bannuar, ket adu pay a sakit ti nakem ti maidaton iti wayawaya, iti nagan ti wayawaya, kinunam.

            Ket iti sangok ket ni Wayawaya iti makaabbukay nga isemna, ti buokna nga agsilengsileng iti kuridepdep a lampara iti kalapaw a nagkitaanta.

            Siak ni Wayawaya, kinunana, kas panangiyam-ammo iti bagina. Ngem kas pangsutsutil met kaniak gapu ta idi damomi nga agkita ket diak namati a Wayawaya ti naganna.

            Siak met ni Bannuar, kunak, ket agkulibagtong ti rugso iti pusok.

            Ibaludko ni Wayawaya kadagiti imak ket bay-ak a sairuennakami ti agpatnag.

            Kurientienyo ti buto ti langgong, kunaen ti soldado.

Isemannak ni Wayawaya.

Sayuanyo ti pus-ongna iti nalamiis a danum, imandar ti soldado.

Arakupennak ni Wayawaya. Bisongenna dagiti dunorko.

Diyo inggaan agingga nga agpudno, kuna ti soldado.

Idulinmo dagiti daniwko kenka, kunam kaniak, tatang.

Ket isungbatko kenka, Amin dagitoy ket idulinko iti pusok. Sadiay, kadagiti sulinek ti silalagip a pusok, didanto kaano man maagaw kaniak dagiti balikasmo.

Ket makitaka, tatang, makitaka iti sipnget ti bartolina.

Ket makitak ni nanang nga awananen iti rupa.

Ket makitak ni Wayawaya a mangar-arakup iti mapadso a kararuak.

Amin dagitoy ket makitak, ngem naglibasen dagiti balikas iti bibigko.

Siertuenyo a dinton makasao pay, imandar ti soldado nga addaan kadagiti darepdep a kasadar met laeng dagiti darepdepko.

Iti kasipngetan, tallikudannak ti balikas, libasannak tapno mapan kadagiti sabali pay a bartolina.