(Bitla ti Madaydayaw a Linda Lingle, Gobernador iti Estado ti Hawai'i, Estados Unidos ti Amerika, iti naglaok a sesion ti Lehislatura ti Hawai'i, State Capitol, Honolulu, Hawai'i, Enero 22, 2008. Nayulog ti bitlana kadagiti kangrunaan a pagsasao dagiti etnolingguistiko a group iti estado.)
Gobernador Linda Lingle
Bitla Maipapan iti Estado ti Estado
Enero 22, 2008
Naimbag a bigatyo kadakayo amin a kapada a residente iti Hawai’i… ‘ohanatayo…kama ‘aina ken mahalini…keiki ken kupuna…sibilian ken militari…Speaker… Presidente Hanabusa…sabsabali pay a nabutosan nga op-opisial…ken dagiti madaydayaw a sangsangaili. Aloha kakou.
Umayak kadakayo ita a bigat a sipapakumbaba ken addaan iti agyamyaman a puso para iti daytoy maikanem a Bitlak Maipapan iti Estado ti Estado.
Ti tinawen a reportko kadagiti umili iti Hawai’i maipapan iti kasasaad ti ing-ingungotentayo nga Estado ti maysa kadagiti il-ilalaek a pribilehio a kas Gobernador.
Itedna kaniak ti oportunidad a mangiburay kadakayo no sadinnon ti naggapuantayo...ken kasta met a maipasnektayo ti papanantayo… ken no kasano a makapantayo sadiay.
Sakbay nga ilawlawagko kadakayo dagitoy nga idea, palubosandak a mangipeksa kadakayo ti panagyamanko kadakayo gapu iti panagtalek nga intedyo kaniak.
Iti idadateng dagiti isyu iti inaldaw-aldaw, maipalagip kaniak ti nakadaddadakkel a responsibilidad a naisapit iti trabahok…gapuna sipapakumbabaak nga umay kadakayo.
Manipud pay iti reeleksionko iti arinunos ti 2006, naynayen ti panagsalsaludsod kaniak dagiti tao ken kasta met nga insursuraten dagiti periodista, no ania a puesta ti sumaruno a pagtarayak.
Ken adun dagiti kolum a naisurat no kano surotek ti dana dagiti gobernador nga agginad ti panagtrabahoda iti maikadua a panagtakemda.
Dagiti direktorko iti gabinete, ni Teniente Gobernador Aiona ken siak ket saankami a kakastoy a tattao nga agsarimaddeng iti ania man nga aramid…ket ikarimi kadakayo nga agtrabahokami a nasayaat iti kada aldaw iti sumaruno a tallo a tawen.
Kinapudnona, agpapadakami a naparegta manen ken napamaysa ti turongmi iti panangsirigmi iti masakbayan napnuan iti kari ken potensial.
Apo a tallaong…ita nga aldaw ti umuna nga aldaw ti pakadagupan ti Administrasionko.
Itedmi ti amin a kabaelanmi tapno masemento ti klaro a direksion para iti Estado: maysa a direksion a mangpatalged iti personal a responsibilidad, mamagbaliw iti ekonomia, mangisentro iti kinawaywayas iti enerhia, mangpreserba iti kultural ken natural a rekrekursos, ken mangparegta iti kadagupan a kalidad ti biag.
Kapada a makipagili, awanen ti ambisionko no di ti pannakaragpat kadagitoy a panggep.
PERSONAL A RESPONSIBILIDAD
Ti pannakakissay iti nabiit iti ginandat a bilang ti panagdakkel ti rentas manipud iti buis ket mangipakdaar kadatayo ti panangpabarotayo iti kina-‘ohanatayo ken ti ad-adda a panangaklontayo iti personal a responsibilidadtayo para iti masakbayan ti Hawai’i.
Ti kayat a sawen ti personal a responsibilidad ket nakarkaro ngem iti panangaklontayo iti personal a responsibilidadtayo kadagiti desision a makaapekto kadatayo a kas indibidual.
Ti kayat a sawen ti personal a responsibilidad ket ti pannakigamulotayo tapno tumulong kadagiti sabali a makasapul iti tulong ken tapno mapartuattayo ti nasaysayaat a Hawai’i.
Makigamulotayo kadagiti lugar a pagkarkaragantayo, kadagiti eskuelaantayo, ken iti komunidadtayo.
Saantay laeng nga ipabus-oy iti sabali dagiti bambanag a masapul a maaramid.
Amintayo ket padapada a mamati a ti pamiliatayo…ti ‘ohanatayo…ket saan laeng a dagiti agbibiag kadagiti taengtayo.
Iti saan a nabayag unay, naaddaanak iti gundaway a nakigamulo iti mano nga oras iti maysa a grupo dagiti babbai nga agin-indeg iti maysa a transitional housing facility a tumultulong kadagiti babbai a naka-parole, ken kasta met kadagiti adda pay laeng iti karsel, tapno naimballigianda a sumrek manen iti komunidadtayo.
Dagitoy a babbai ket parte ti ‘ohanatayo.
Iti laksid ti abuso a sexual a nagpasaran dagiti adu kadakuada, dagiti tawen nga adiksion iti droga ken kinaawan pagtaengan, wenno dagiti kadagiti panawen ti pannakaarestoda, dagitoy a babbai ket itan inakseptarda ti personal a responsibilitadda para kadagiti bukodda a biag.
Insipirasionda kaniak ti panangikarkarigatanda a mangbangon manen iti baro a biagda kalpasan dagiti tawen a pannakaibabbabada, pannakaup-upayda, ken riro a panagdesdesisionda.
Situturedda a mangpunpunas iti napalabas a panagbasol ken bain ken buteng iti pannakapaay.
Ket kas parte ti programada, ak-akseptarenda itan ti responsibilidad para kadagiti sabsabali babaen ti panagaramidda iti boluntario a serbisio iti komunidad.
Ipalubosyo koma ngarud a yam-ammok kadakayo ti nainsangsangayan a direktor ti TJ Mahoney, ni Ms. Lorraine Robinson, ken dagiti innem a babbai iti pasilidad:
Fay Madeiros, Masina Fauolo, Ipo Kock-Wah, Gina Ishida, Jackie Bissen, ken Lynick Ayau.
Tumakderkayo koma tapno mabigbigdakayo.
Para iti gagangay a makipagili, ti kayat a sawen ti personal a responsibilidad ket ti naan-anay a pannakitinnulong tapno maireport ti abuso wenno panagbaybay-a iti ubing iti arubayanyo.
Kasta met ti panangadmitir dagiti ahensia ti gobierno kadagiti rirora ken ti panangaramidda iti umno tapno maatur ti sistema.
Kayatna a sawen ket ti panangisuro kadagiti ubbing iti umiso ken madi, ken ti panangipakita iti aloha iti napateg a daga ken baybay babaen ti saan a panangabandona kadagiti lugan kadagiti igid dagiti kalkalsada wenno kadagiti bangka kadagiti salsalapasap.
Ti kayat a sawen ti personal a responsibilidad ket ti panagmaneho nga addaan aloha, nakasiput kadagiti magmagna, ken di panangipalubos nga agmaneho dagiti nabartek a gagayyem.
Ti kayat a sawen ti personal a responsibilidad ket ti panangisagana dagiti taengtayo para kadagiti emerhensia, ken pannangan ken panagwatwat iti wagas a mamaximisa ti bukodtayo a naimbag a salun-at.
Dagiti tattao ti Hawai’i ket historikal a mangipakpakita ti naisangsangayan a reggetda a mangawat iti responsibilidad saan laeng a para kadagiti bukodda a bagi…no di ket para iti pagimbagan dagiti sabsabali pay.
Iti laksid daytoy, adu pay laeng kadagiti kameng ti ‘ohanatayo ti agrigrigat—dagiti addaan kadagiti sakit a mental, dagiti addaan iti disabilidad a pisikal, kupuna nga addaan kadagiti pihado a pamastrekan, dagiti biktima ti panagabuso, ken dagiti mangikarkarigatan a maringbawan ti adiksion iti droga wenno alcohol.
Numan pay kas kadakayo ket namnamaek a ti gobierno ket matulonganna koma amin a makasapul iti saranay, ken maaturna amin a pakarikutan ti komunidad, saan a posible dayta.
Kas met kadakayo, mamatiak a ti gobierno ken dagiti agbaybayad iti buis ket addaan iti kapasidad a mangaramid iti dakkel a pagimbagan…ngem dayta a kapasidad ket saan a di limitado.
Ngarud, nasken a natanang ken nanakemtayo iti panaggastos, ket rumbeng nga agaramidtayo kadagiti desision a manggarantia iti nasalun-at a pinansial a masakbayantayo.
Gapu ta iti udina, ti laeng gobierno a nasalun-at ti piskaliana ti makabael a mangmantene iti umiso a lebel ti masapul a serbisio.
Iti nakurang a dua a dominggo iti napalabas manipud ita, ti Konseho ti Rentas ket imbabana iti $59 milion ti dagup ti general fund tax revenue nga adda iti Tawen a Piskal 2009.
Daytoy ket mainayon iti immunan a reduksionda idi Mayo ken Agosto iti napalabas a tawen.
Isu’t gapuna nga uray no ti ekonomia ket kaskasdi a napigsa, iti kaudiananna ket manipud idi Mayo iti napalabas tawen idi inadaptar ti Lehislatura ti biennium budget, ti pattapatta a rentas iti buis ket nagpababa iti $353 milion.
Saan a kabaelan ti gobierno a solbaren dagiti amin a pakarikutan ti gimong.
Ti laeng nagbibinglayantayo a panag-‘oohana…ken ti naintarigagayan a panangawattayo iti personal a responsibilidad para kadagiti bagbagitayo ken para kadagiti sabali…ti mangkadua kadatayo iti panawen nga addaan karit…piskal man ti karit, sosial, wenno natural a didigra.
Ti pakabuklan ti balligi ti Estadotayo ket agsadag kadagiti kolektibo nga im-ima dagiti tattaotayo, ket saan a ti laeng gobierno a maymaysa nga agtratrabaho.
Maragsakanak iti dayta a balanse…ken natalgedak iti resultana.
Masapul met dagiti nabutosan nga opisial ti mangawat iti personal a responsilidad, saan laeng a para iti nain-undayan a piskal a salun-at ti Estado, no di ket para iti ekonomiko a salun-attayo.
Kayatna a sawen ket ti panangusartayo kadagiti pinito a rekursostayo a pinansial tapno mamantene wenno mapalawa pay ti addan nga impraistrukturatayo.
Dayawek dagiti lehislador iti suportayo iti pannakatarimaan ken pannakamantene dagiti eskuelaantayo, ti pannakapasayaat ti sistema ti highway kadagiti napardas ti panagdur-asna a parte ti Estado, kasta met dagiti plano a modernisasion kadagiti eropuerto ken puerto.
Adu dagiti desision a nasken nga aramidentayo a sangapada kadagiti sumuno a dominggo ken bulan, ket sigagagarak a makitinnunos kadakayo tapno maisayangkattayo dagiti kalalaingan a desision.
Mangnamnama ti publiko—ken rumbeng laeng—kadagitoy a desision manipud kadatayo.
Mairaman kadagitoy a desision ti pannakaramid iti istratehiko a determinasion maipapan iti direksion a suroten ti Estado iti daytoy makapagagar a maika-21 a siglo.
PANAGPABARO WENNO INOBASION
Iti napalabas a 12 a bulan, imburayko kadakayo ti maysa a nalawag a sirmata para iti pundamental a pannakapabaro ti ekonomiatayo a maisiasi ti ekonomia a nakabase unay iti pannakadebelop ti daga…ekonomia a naibasar iti awan inggana a talento ken intelektual a kapasidad ti Hawai’i pono’i…dagiti bukod a tattao ti Hawai’i.
Sigurado kas iti panangsurot ti rabii iti aldaw a ditay mabalin a balabalaen wenno ilako dagiti bagbagitayo iti panagrang-ay.
Ketdi, masapul a situtuloktayo nga agpuonan iti edukasion ken iti programa ti workforce a mangisagana kadagiti tattao tapno agballigida iti naynay a kompetitibo a lubong.
Agbalinto a nagdakkel a karit ti panangpabaro iti turong ti ekonomia a nabayagen a nakasadag iti daga, iti maysa a turong a ti muhonna ket ti preserbasion dagiti rekursostayo a kultural ken natural.
Ngem karit daytoy a mabalin ket nasken a sarangtentayo!
Maaramidtayo babaen ti panangitipontayo kadagiti natibo a kultural nga ipatpateg a kannawidan ti Hawai’i nga aloha ‘aina ken respeto iti baybay, ken iti populasion nga addaan iti kasanayan ken umiso nga edukasion, maysa a populasion a mamati iti inobasion kadagiti bambanag kas dana ti balligi.
Palugodandak koma nga agyaman kadagiti miembro iti komunidad a nangaklonen iti kastoy a bision ti masakbayan ti Hawai’i.
Ken kasta met a kayatko ti agyaman kagiti agar-aramid-linteg iti suportada iti daytoy nga ekonomik a transpormasion babaen ti suportada kadagiti ideatayo, uray no ti suportada ket saan a tumutop iti lebel a kiniddawtayo, ken masapultayo, no namnamaentayo ti agballigi.
No ti masakbayan ket kas met iti napalabas, saan ngarud nga umanay a makapagserbi dagiti dati a praktis ken pardas ti aksiontayo.
Ngem ti masakbayan ti lubong ken ti masakbayan ti Hawai’i ket saanton a kas iti napalabas isu’t gapuna nga awan panawentayo kadagiti napalabas a praktis ken ti nabuntog, ken inut-inot a panagbalbaliw.
Kasapulan ti panagaskawtayo iti dadakkel tapno makaragpattayo iti panagdur—as nga addaan iti kaes-eskan.
Kumbinsidoak nga iti nabiit a napalabas a napigsa ti ekonomia ti Hawai’i ket nangted kadatayo iti gundaway tapno itantantayo ti nangaramid kadagiti narikut ngem importante a desision, ket nangmantene kadagiti istruktura ti edukasion ken workforce a saan a mayannatup iti maika-21 a siglo.
Kuna dagiti experto a sangsanguentayo ita ti maysa a panawen ti panagbalbaliw a kas kadakkel idi panawen a ti gimong dagiti tattao ket sinarangetna ti Rebolusion nga Industrial.
Iti daytoy a prediksion, mamatiak nga umiso ti kuna dagiti experto.
Tapno makapantayo iti papanantayo manipud iti yantayo itatta, iti kayattayo a pagturongan, nalabit nakaam-amak daytoy…ngem daytoy ti dana a rumbeng a taluntonentayo…numan pay no dadduma ket narikut ti panagdaliasattayo.
Ti laeng wagas tapno magtengtayo ti kayattayo a masakbayan ket ti panagtalinaedtayo iti daytoy baro a dana.
The progreso a naaramidtayo iti napalabas a 12 a bulan ket makapagagar ken makaparegta:
• Inrusuattayo ti program iti sibubukel nga Estado a mangnayon iti global nga edukasion dagiti mangisursuro, estudiante, ken residente iti Hawai’i.
Maragsakanak ti kaadda ditoy ita ti naisangsangayan sa sangailik, ni Madam Wu Chi-Di, bise ministro ti Chinese Ministry of Education, a namnamaentayo a kabinnuligtayo iti adu pay nga educational exchanges.
• Inrugitayon ti nagistablisar kadagiti akademia iti middle ken high schools a mangitandudo iti siensia, teknolohia, enhinieria, ken matematika.
Ipangpangrunatayo ti edukasion nga STEM gapu ta makatulong daytoy a mangsanay kadagiti graduadotayo iti panagpampanunot nga analitikal, ken kadagiti kasanayan iti problem-solving ken teamwork a nasken para iti nangato ti kalidadna a trabaho iti maika-21 a siglo.
• Nirugiantayon ti MELE program iti Honolulu Community College tapno manayonan pay ti pannakaipasdek ti artistiko ken komersial a balligi ti industria ti musika iti Hawai’i.
Kayatko koma nga ited ti panagyamanko iti community college system gapu iti lideratoda kadagitoy nga importante nga inisiatib.
• Ken kinasugpontayo ti NASA, mangisponsor iti First Robotics Challenge iti Stan Sheriff Center inton Marso, a 25 nga eskuelaan a publiko ken pribado ti makikappeng iti 13 a mainland teams iti maaw-awagan a “Super Bowl of Smarts.”
Iti pakabuklan, adda itatta 95 nga es-eskuela iti sibubukel nga Estado a mairaman iti hands-on a robotics program.
Palubosandak iti apagbiit a mangbigbig kadagiti estudiante ken kadagiti mamagbaga a makipagpartisipar iti kompetision ti Regional First Robotics Challenge inton Marso.
Daitoy nga ub-ubbing ken dagiti nataengan a mangisursuro kadakuada ket inspirasion para kaniak gapu iti awanan-buteng a panangaklonda iti masakbayanda.
Gapu ti kinasiglatda, optimistikoak iti masakbayan ti Estadotayo.
Adda ditoy ita ti ama ti Hawai’i robotics, Art Kimura, ken ti kaingungotna, ni Rene, ket kaduada dagiti estudiante ken dagiti manursuro kadakuada manipud iti Waiakea ken Hilo high schools iti Big Island; Waiamea High School iti Kaau’I; Baldwin High School iti Maui; ken Nanakuli, Maryknoll, Punahou, McKinley, St. Louis, Farrington, Moanalua, Kapolei, Waipahu, Hawai’i Baptist Academy, Campbell, ‘Iolani, Waialua, Sacred Hearts Academy, ken Kamehameha high schools iti O’ahu.
Tumakderkayo koma ta bigbigendakayo.
Binigbig ti National Governors Association dagiti gangganetgettayo a mangdegdeg iti inobasion iti pannakapilitayo a maysa kadagiti innem nga Estado a mangawat iti grant a pinonduan ti Bill and Melinda Gates Foundation ken Intel Corporation.
Nupay mapnekak iti progresotayo, ammok nga adu pay ti rumbeng nga aramidentayo tapno iti kasta ket masiguro ti nasansantak a masakbayan dagiti sumuno a henerasion.
• Isingsingasingtayo ti pannakairugi ti Creative Academies, naipadron iti naimballigian nga STEM Academies, tapno mapasanut ken masuportaran dagiti talento dagiti keiki ti Hawai’i.
Dagitoy nga akademia ti mangitandudo iti animation, digital media, game development, ken writing ken publishing iti elementaria aginngana iti high school.
• Ken dawdawatenmi iti Lehislatura ti pannakaipasa ti tax deductions nga agingga iti $20,000 kada tawen para kadagiti nagannak wenno sabali pay a miembro ti pamilia nga agur-urnong para iti edukasion iti kolehio ti maysa nga ubing.
• Isingasingmi ti pannakabukel ti Commission on Higher Education a buklen dagiti presidente dagiti mayor nga unibesidad ti Hawai’i, dagiti miembro ti komunidad, ken lider iti negosio.
Daytoy a Commission ti mangted iti oportunidad a mangarakup kadagiti baro nga idea ken baro a wagas iti panangusar iti pondo ti edukasion nga aggapu iti Federal ken iti Estado.
• Ken kasta met nga iti daytoy a tawen, isingasingmi a mangilatang ti state retirement fund iti $100 milion tapno pagpuonan kadagiti creative ideas and talento kadagiti kompania ken tattao iti Hawai’i.
Itedko kadakayo ti sapatak nga agingga a siak ti Gobernador, surotek dagitoy ken sabsabali pay nga aksion a mangitunda iti transpormasion ti ekonomiatayo ken iti nangatnagato pay nga istandard ti panagbiagtayo.
Daytoy ti kasaayatan a patawid a mabalin nga ibatitayo iti panawentayo iti panagtakem iti publiko.
ENERHIA
Maysa pay a panggep a kayatko a ragpaten nga ingget regget iti sumuno a tallo a tawen ket ti independensia iti enerhia ken seguridad.
Kapada nga importante daytoy ti ania man nga aramidtayo iti sumuno a tallo a tawen.
Itatta, ti Hawai’i ti kakaruan iti panagdependena iti langis iti Amerika…ket masapul a mabalbaliwan daytoy.
Ti kayatna a sawen ket ti iruruk-attayo iti daytoy nga agdama a kasasaad a nakaro a panagdepende iti langis babaen iti enerhia a renewable…ket aramidentayo iti nadardaras ngem iti pagayatan dagiti dadduma ken pammati dagiti dadduma pay a daytoy ket posible.
Adun dagiti naragpattayo iti panagtitinnunostayo manipud pay inrugitayo ti programatayo nga Energy for Tomorrow idi 2006, ti immuna unay a kapudnuan a kolektib a panagpadastayo tapno mabalbaliwan ti paradaym ti enerhia.
Dinayawko a sipupudno ti suporta ti komunidad ken ti industria gapu iti dayta a lungalong, ken ti suporta ti Lehislatura ket nagkammaysa ken bipartisan.
Iti partikular, adda uppat a lehislador a nakitinnunos iti kaririknak iti panagbalbaliw, ken pudno a timmulong kaniak tapno maaramid ti umno a panagkurba manipud iti total a dependensia iti langis agtunda iti dana nga agturong iti seguridad ti enerhia.
Palugodandak koma iti panagyamanko kada Senador English ken Hemmings ken Diputado Thielen ken Morita gapu iti agtultuloy a panangpatpaturedda kaniak ken ti kinasiglatda.
Tapno mayalisto ti progresotayo nga agtunda iti seguridad ti enerhia ken iti masakbayan a nadalus nga enerhia, ti Department of Business, Economic Development and Tourism ket mareorganisa tapno manen maistablisar ti Energy Division.
Iti kada dominggo, bisbisitaen dagiti developers iti renewable energy projects dagiti departamentok—manipud iti angin agingga iti solar, manipud iti allon aginnga iti ocean thermal agingga iti biofuel, manipud iti algae agingga iti uray pay enerhia manipud iti law-ang!
Masapul ti panagaksiontayo itattan tapno iti kasta ket nalaklakanto ti pannakairugi dagiti kakastoy a proyekto ken ti panagballigida iti Hawai’i.
Agtultuloy ti panagidaulotayo babaen iti ehemplo, kadagiti klase ti pasdek nga ipatakdertayo ken babaen ti pananggutigottayo iti intra-governmental purchases of power tapno iti kasta ket dagiti gobierno iti federal, estado, ken county ket mabalinda nga usaren dagiti assetstayo tapno marugianda ti agpartuat kadagiti dadduma a bukodtayo nga enerhia, ken, kas mayataday, patuboyan dagiti gobierno a manggatang iti power a diretso manipud kadagiti suplayer a baro, ken non-utility.
Iti nakurang a dua a dominggo manipud ita, ti impakdaar ti Airports Divisiontayo ti maysa a historik a plano tapno madebelop ti dakkel a solar power arrays kadagiti 12 a lugar ti gobierno a naiwaras iti Estado.
Addaan iti potensial daytoy a proyekto a mangkissay iti kasapulan ti Hawai’i a mangimport iti 130,000 a barel ti langis iti kada tawen, ken ti mangpartuat iti umanay a power a mangsuplay iti 9,000 a taeng iti kada tawen.
Daytoy ti maysa kadagiti kadakkelan a solar initiatives ti gobierno ti estado iti sibubukel a pagilian.
Daytoy ken dagiti sabali pay a bambannogtayo ket makaal-ala iti atension ken suporta iti pagilian.
Maragsakanak itatta a mangipakaammo kadakayo nga inton sumaruno a dominggo, sumrekto ti Estado ti Hawai’i ken ti U.S. Department of Energy iti maysa a panagsinnugpon nga awan pay kapadana ken inobatib, ti Hawai’i Clean Energy Initiative.
Naibasar daytoy a panagsugpon iti sirmata a nasken a papeggesen ti Hawai’i ti transpormasionna nga agtunda iti masakbayan a nadalus nga enerhia babaen ti panangusarna kadagiti kaudian a nasional ken global a takuat, ken ti nagkaadu a rekursos a naturaltayo ti mangipuesto kadatayo tapno agbalintayo a modelo iti lubong ken maipakitatayo no ania ti mabalintayo a mairingpas babaen ti panagdebelop iti indigenous renewable energy.
Daytoy a panagsugpon ket mangted iti Hawai’i iti agpada a teknikal nga ayuda ken pondo iti proyekto.
TURPOSNA
Ti subheto dagiti panagsusugpon ti mangitunda kaniak iti maudi a subheto a kayatko koma a dakamaten kadakayo itatta nga aldaw.
Immunan a naisaok a saantay a mabalin nga agpattapatta lattan wenno ilako dagiti bagbagitayo iti kinarang-ay, ngem mamatiak nga addaantayo iti oportunidad a manggatang iti pisi ti masakbayantayo.
Isingasingko ti pananggatangtayo iti 850 nga acre a Turtle Bay property iti O’ahu North Shore.
Mamatiak a daytoy ket maysa a gundaway a mapasamak laeng iti kada henerasion tapno mapreserba ti estilo ti biag dagiti ribo a residente, ken ti parte ti Hawai’i a paggaayat ken bigbigbigen dagiti milion a tao iti intero a lubong a pudpudno a Hawai’i.
Mangpartuat iti oportunidad daytoy a pannakagatang daytoy importante a sanikua para iti komunidad tapno masukog ti sirmata para iti daytoy a parte ti North Shore.
Agdama a mangmangted kadagiti kasapulan a pagsapulan ti komunidad ti napapintas a Turtle Bay Hotel ken dagiti condominium. Mangmangted dagiti restorantna iti manangpasangbay a lugar kadagiti pamilia a lokal ken sangsangaili tapno mananamda ti Sunday brunch wenno ispesial a family meal, ken dagiti golf courses ket agserserbi a host kadagiti mabigbigbig nga internasional a tournament.
Bigbigentayo dagitoy a kontribusion iti Estado, ken kayattayo nga agtultuloyda nga agballigi.
Ngem no kasano a ti balanse dagitoy a dagdaga ket natalimeng a makitinnunos iti adda ita ket daytoy ti masapul a disidirentayo a padapada a kas komunidad.
Inspiradoak kadagiti naragpat dagiti lider komunidad ken residente iti North Shore babaen kadagiti bambannogda a mangpreserba kadagiti sabali pay a dagdaga a publiko.
Inimbitarak dagiti dadduma kadagitoy a lider ti komunidad tapno makikaduada kadatayo ita.
Kayatko a yam-ammo kadakayo ni Larry McElheny, pundador ken miembro ti board of directors ti North Shore Community Land Trust; ni Denise Antolini, direktor ti Environmental Law Program iti UH Richardson School of Law; ken Lea Hong, direktor iti Hawai’i ti Trust for Public Lands.
Agtakder koma da Larry, Denise, ken Lea tapno mabigbig dagiti bambannogyo iti panangprotektaryo kadagiti importante a dagdaga para kadagiti sumaruno a henerasion.
Expektarek nga adunto bassit dagiti tattao, agraman kadagiti lehislador, ti mangkuestionar iti daytoy a singasingko tapno matagikuatayo dagitoy a dagdaga iti isu met laeng a panawen a sangsangnguentayo dagiti nagkaadu a pakasapulan, ken iti panawen a panangkissaytayo iti panangpaadu iti rentas.
Risonable ti panangsaludsod iti kastoy, ngem da Larry, Lea, Denise ken dagiti ribo pay a maseknan maipapan iti ania a kita ti Hawai’i ti nanamento dagiti masakbayan a henerasion ket sindadaanda a tumulong kadatayo.
Dagiti naimballigian a panangpreserbatayo iti Waimea Valley ken ti Pupukea-Paumalu ken ti abilidadtayo a mangsalbar iti Kukui Gardens affordable housing ti mangmangted kaniak iti inspirasion tapno mamati a ti Lehislatura ken siak ket mabalin nga agtinnunos tapno mapasamak ti kastoy a gandat.
Isingasingko a ti Lehislatura, ti Administrasionko, ken dagiti lider ti komunidad ket mangbukel iti maysa a working group tapno palutpotenda dagiti opsion ken makadebelopda iti plano ti aksion tapno masiguro a daytoy a sanikua ket agtalinaed nga adda iti ima ti publiko.
Pinampanunotko a nasayaat daytoy a singasing, ken mamatiak iti pusok a daytoy ti umno nga aramiden dagiti sibibiag ita, ken para kadagiti maipasngay kadagiti dekada iti masakbayan.
Ket mamatiak a daytoy a kanito ket naisangsangayan para kadatayo amin—maysa a kanito a mangiyebyebkas kadagiti ub-ubbing nga ipatpategtayo nga amang ti masakbayanda ngem ti agdamatayo.
Ngarud, imbes a sirigentayo daytoy a singasing a kas narigat wenno imposible a maisayangkat, dawatek ti panangsirigyo a kas umno unay nga aramidentayo, ken la ket ta agmaymaysatayo nga agtrabaho agbanag a maragpattayo daytoy.
Pinampanunotko dagiti saan a nakurkurang ngem sangadosena a wagas a mabalintayo a paglalaoken ken pagpaparisen a wagas ti panagbirok iti rentas tapno makaur-ortayo iti pondo a panggatangtayo.
Mairaman kadagitoy ti panangilakotayo iti parte a resort ti sanikua tapno adda mabusbos a pangbayad iti utang, ti pannakisinnukat kadagiti dadduma pay a dagdaga ti estado, ti nainsariritan a panagusar kadagiti tax credits a maiwaras iti nabayag a panawen, ti tax check-off iti income tax returns, dagiti pribado a grants, ti pannakailatang ti Legacy Land Funds, ti federal conservation dollars, ken ti interamente a lubong nga Internet a kampania a panagur-or iti pondo, ti “Save Hawai’i’s North Shore.”
Paggaammok nga adda pay dagiti sabsabali nga idea, ngem ti punto ket mamatiak a daytoy a singasing ken mabalin a maragpat ken esensial daytoy tapno maprotektaran ti estilo ti biagtayo.
Para iti O’ahu, ti North Shore ket importante a balbula ti yaaadayo iti naynayen nga ubanisado nga estilo ti biagtayo.
Maysa daytoy a lugar a pangipasiarantayo kadagiti bisita no kayattayo a mapadasanda ti “pudpudno” a Hawai’i.
Maysa daytoy a lugar a mangmangted kadatayo iti linglingay babaen laeng ti kaaddatayo sadiay, numan pay ditay unay mapmapan sadiay.
Ken maysa daytoy a komunidad dagiti residente a nangpili iti North Shore gapu ta mangmangted iti nagingginad, naaw-away a wagas ti panagbiag.
Maysa a nakisang a panagpampanunot ti mangipapan a daytoy a panangtagikua iti daytoy a daga ket alisto a maaramid.
Narikut ti istruktura ti panagtagikua iti daga ken ti utang ket dakkel.
Nupay kasta, komitedak a dagitoy a dagdaga ket agtalinaed nga adda iti ima ti publiko.
Aw-awagan dagiti residente iti North Shore daytoy a “panamaggtalinaed iti away nga away.”
Awagak daytoy a panangipatungpal iti komitment kadagiti masungad a henerasion…ket dawatak iti maysa ken maysa nga agdengdengngeg ita ti pannakikaduayo kaniak iti daytoy a panggep.
Sakbay nga iringpasko daytoy a bitlak iti daytoy a bigat, kayatko koma maen ti agyaman kadagiti tattao iti Hawai’i gapu iti talek nga intedda kaniak, iti panangawatyo kaniak a kas parte ti ‘ohanayo, ken iti pananginspiraryo kaniak tapno awatek dagiti dadakkel a karit iti agdama.
Iti udina, kayatko a maamuanyo a pudpudno nga ipatpategko ti trabahok. Paggaayatko ti kina-Gobernadorko iti Hawai’i…ti gobernadoryo. Awan ngatan ti nasaysayaat pay a trabaho iti lubong.
Babaen kadagiti nakaad-adu nga oportunidadko nga agbibiahe kadagiti nadumaduma nga estado ken pagilian, agdadata a nalawag iti isipko a dagiti tattao iti Hawai’i ket naisangsangay iti intero a lubong, ken, awanen ti lugar iti daytoy a daga a kas kadagitoy nga isla.
Kadarrato a ti musika, nakarkaro ngem dagiti balikas laeng, ket makabaelda a mangipeksa iti pudno a riknatayo.
Kayatko koma a serraan daytoy Bitlak Maipapan iti Estado ti Estado iti daytoy a tawen babaen iti saan a kumbensional a wagas…ngem wagas a namnamaek a mangsagid iti pusoyo.
Imbitarankayo a dumngeg a nasayaat kadagiti balikas ken mangrikna iti musika ti Kaukahi, musika a nakapimpintas a nangtiliw iti esensia ti no ania ti riknatayo maipapan iti taengtayo—ti Hawai’i.
Ti Kaukahi ti nangabak iti 2007 Na Hoku Hanohano Awards for Group of the Year, Song of the Year, ken Graphic Art for Album Design.
Dagiti miembro ti Kaukahi ket da: Barrett Awaii iti upright bass, Dean Wilhelm iti gitara, ken Kawika Kahiapo iti electric bass.
Ammok a maragsakankayo iti panangipangngegda kadakayo itatta iti “Life In These Islands,” ti nangabak a Song of the Year iti Na Hoku Hanohano Award.
Madaydayaw a tallaong, riknaentay koma dagiti balikas ken ti musika ti…Kaukahi!
No comments:
Post a Comment