Hacienda Looc Redux, 1

MANILA, Philippines – Romy Cayao, 40, still tills a hectare of land he inherited in Hacienda Puyat in Nasugbu town in Batangas. But he will lose his property and livelihood, along with 600 other farmers, when some 2,400 hectares of agricultural lands are converted into residential-commercial use. They will be moved to a sloping terrain where they could no longer farm, Cayco said. His family will starve and “I don’t know any job except farming,” he said…Another farmer, Mandy Lemita, 43, received an emancipation patent and a certificate of land ownership award (Cloa) from the Department of Agrarian Reform in 1988 for two parcels of land in Hacienda Looc, also in Nasugbu. But his patent and Cloa were canceled in 1995 to give way to an 8,600-ha ecotourism zone. The farmers were offered a disturbance compensation, but the majority of them refused, Lemita said. Thus, the project could not proceed to its second phase. N.C. Calleja, Inquirer, Jan. 24/08


Madi nga agbaliw ti damag. Ti kinalinteg
ket saan nga iti maisaang ti anak ti daga.

Iti Hacienda Looc ket ti danag a siak met
laeng. Mano a tawenen daydi, mano a dekada

a buteng kalpasan ti ipapanaw nga imbati
dagiti nuang, kalding, rekkang, am-amangaw?

Mabalin a ditoy koma ti nakatayan: siak
ken dagiti adalan, dakami a nakikaasi

tapno makiinnadal kadagiti palimed
ti bengkag, ti tudo, ti gurruod, ti sal-it

ken ti kinapimpiman. Tallo a dyip nga adalan
manipud iti maysa a bus nga inupaan.

Dua a bulan a panangisagana kadagiti saludsod
maipapan iti pananglanglangan. Sakbitsakbit

dagiti kuaderno ken ti pasarabo a malak-am:
daing a pusit manipud iti tiendaan ti Marikina

aglaladut a pansit a danum laeng ti kurang
manteka a panggisa iti delata a corn beef

lasona bawang paminta asin a pangbugaw
iti buyot ti bulbullagaw. Ngem karbin ti impasangoda

kadatao. Paltog iti lamisaan. Balikas a nakas-ang.
Selda kadagiti adalan a naipalladaw a kas ullaw

manipud kadagiti agbuybuya a kabalbalayan.
Ruk-atanyo, kinunak, saan a komunista

dagiti nasursuroan nga agsaludsod
dagiti agsuksukisok iti gapu dagiti gapu.

Ruk-utanyo ta kargok ida iti ili.
Saanda a bangkay nga immay ditoy

ket isaldak ti naganko, saanda a bangkay
nga agsubli kadagiti inada kadagiti daniw

ti ili a partuatenda. Ikarik iti nagan ti langit:
saankami nga immay tapno agsiim kadagiti palimed

kontra kadagiti mula kinelleng dingnguen
kontra kadagiti maipultit a putot dagiti gamrud

a salaksak kadagiti sanga a naspak.
Yawidmo dagiti komunista nga adalam.

Kasta ti balikas manipud iti ngudo ti igam.
Wen, dagusek a yadayo kadakayo

dagiti tagainepda maipapan iti pagilian.
Nabayagen daydi ket no dadduman

agtalawen ti lagip kadagiti bibig.
Ngem ita, iti pannakabasa iti damag,

agsubli dagiti punganay ti kinadaksanggasat.

A Solver Agcaoili
Hon, HI
Jan 23/08

(Note: More than 10 years ago, I brought my whole class at the University of the Philippines to Hacienda Looc in Nasugbu, Batangas, for a field work on Philippine Studies. We planned to spend several days in the Hacienda but that tragedy happened. Now, the Hacienda is in the news.)