Naisangayan a lubong:
DAGITI MANNURAT ITI COROMINA
Ni LORENZO G. TABIN
Utah, USA
1.0
MANANGADTANGAD. No kuan, mulmulenglengannan wenno
mutmuttalenganna iti nakabaybayag ti daan a makinilia a pakisinsinnublatanna.
No awan latta dita ti karkarawaen ti isipna, tumakder ket sapulenna ti kaha ti
sigarilio ket no adda pay sangkadubla a nabati, sindianna ket lukotenna ti kaha
sana ibarsak iti uray no sadino ditan a suli. No rungrongen ti ip-ipiten ti
lumitlitemen a tammudo ken pattungaganna, idennetna ti kanigid (wenno kanawan)
a matana iti regkang sana isunel dita ti rungrong--no awan daytay umisem-isem a
sursurnadanna idiay bangir a tawa. Aguldag iti lapiukoten a kama ket bilangenna
dagiti lawwalawwa a nagbalay iti nalitem a bobeda. No manen taliawenna ti
agkaraiwara a papel a kinunesna—sayang pay ti inggatangna, intarayna la koman
iti daing idiay tianggi, nga ipasangona kadagiti kaduana!
Pagammuan ta agkulibagtit a bumangon ket kurang la a tarayenna a sanguen
ti makinilia ket arig la nga angsen ti panagayus dagiti balikas. Ngem kayatna
kamman a tarayen a pagngarietan a bekkebekkelen
daydiay simmangpet a nakarungiit
nga agkuna, “Dimo unay ket di pay mabalin dayta a yiskediulda ‘diay
Bannawag!” ta timmayab a namimpinsan
dagitay agpaspasaklot a balikas ket dina ammo no pangkarkarawaannanto pay
kadakuada!
No apay ket ngamin a kasla nakasagid iti sabawil wenno agtuttutot a
tigitigi no di makatulnek iti tekla ti makinilia. No adda pakasagidan ti
riknana pamrayanna ti agkamang iti makinilia ket ipeksana ti sasaibbeken ti
kaungganna. Daytoy ti kaasitgan a pangikamanganna iti ir-irukenna.
No manen agukag iti kopia ti
magasin. Wenno libro. Ket ad-adda a tumayok ti seggar la ngaruden a buokna no
mabasana ti gapuanan dagidiay pagtamdanna a mannurat. Adda dita ni Hemingway.
Ni Tolstov. Ni Villa. Ni Gonzales. Ni Faulkner. Ni Siak, kaanonto ngata a
mayabay kadakuada? (He-he! Sipatenna pay ti rupana iti bainna). Apay a diak
agbalin a kas kadakuada? kunkunana iti nakemna. Pagammuan, kurang la a
yikkisna: kabaelanda, diak ketdin kabaelan!
2.0
Saanda a nagkakaubingan. Saanda nga agkakailian, malaksid ti dua.
Uppatda a taga-Norte. Maysa ti taga-Sur. Maysa ti taga-Pangasinan (di ammo ti
taga-Ilocos Sur, ngem nakapanaw ngatan idi timmipon ti sabali pay a
taga-Pangasinan).
Ngem nakitkitada idin ti nagan ti tunggal maysa kadagiti panid ti
Bannawag. Dinaydayawda. Inap-apalanda pay ket ngata ta kanayon a rummuar ti
nagan ni daydiay- di la ngata maib-ibusan ti suraten daydiay a lokdit (lokdit
ti pagsasao daydi mabigbig a Tang Ben
Pascual—dina kayat nga awaganmi iti Attorney!)
Idi kuan nagsasarakda iti Bannawag idiay Soler. ‘Dadakkel’ ti ulona.
‘Babassit’ ti ulona. Ngem maymaysada ti ab-ablen: balikas! Sika gayam! Sika gayam!
No kuan masansandan iti opisina. Agisumitirda iti sinuratda. No dadduma
pabayadanda pay ketdin uray dida pay nasursurat! No dadduma, no agsukot ti
gapuananda, agusardan iti parbo a nagan. Nagan iti sirok ti latok!
Pagbagasandan ti magasin! No dadduma, wenno masansan, abuten ida ti
panagmemerienda. Intay’ pay agmerienda, yawis dagiti kameng ti editorial.
Saanen, kunada, ngem kunkunada laeng! Ala, intayon. Wenen, a, ta agkirkiraos
metten ‘diay sinalbag a boksit—di pay ngamin nangaldaw; ta nabayag bassiten a
di nakasingir iti bayad ti sursuratenna. Idi kuan ‘maranranaanna’ metten ti
merienda. No dadduma, addan kaduana a ‘rumana’. Ket saan laengen nga is-isu ti
‘mairanud’ iti sueldo nga agtaud iti panid ti magasin! (Ammo payen no ania
ketdin ti makunkuna piman dagiti masansan a dandanonenda—wenno paset ketdi met
ti pangawisda nga agsuratdanto manen.)
Naminsan, nangisumiti iti nobela nga inukopanna iti mano a rabii ken
aldaw, ken bulan sa pay ketdi, a kurang
la a matukkol ti naganus pay a durina. Iti panangur-uray ti nobelana iti
pangngeddeng ti editor, nairana a nagpasiar met ti maysa a dayag a mannurat,
ket kastoy ti kinunana: ayna, naglaing nga ubingen! A dinanogna kano pay
(indanonda kenkuana) ti lamisaan ti ay-ayek-eken nga editor. Di ninamnama daydi
a balasang a ti inawaganna iti ubing, nupay in-inauna ngem isu, nagbalin a
katakunaynayna a nagaramid iti ubbing!
Idi kuan, no ania a gapu, napan nagpasaklot iti anil-il ti dalluyon. A
dina ammo no agkikitadanto pay kadagiti naranranaanna a nakipagmerienda.
Inukopanna ti sumaruno a nobelana. A dina ammo no ania met ti ar-aramiden
dagidiay a nakipagmerienda iti bukodda a lubong.
Di nagbayag, nakaawat iti awis ti sabali pay a mannurat, ket
pagsubsublienda iti Manila tapno makipaggamulo iti bangonenda a magasin.
Gundaway daytoyen! kinunana a kasla nakatukno iti atang. Nagremedio a
dagus iti pinagpletena. Bitbitna ti nangisit nga standard nga Underwood a
makinilia a binulodna iti maysa nga ikitna ket rinabrabiina ti nagpa-Manila a
napnuan iti arapaap.
Ilokano ti impanaganda iti binangonda a magasin. Ni Clemen Uclaray ti
nangipangulo. Nagaduda a napusgan nga editor! Ti imasna, sabali a nagan ti
inusarda, tapno saan a pawilan ida ti Liwayway nga agsurat iti Bannawag. Manmano
laeng ti nagusar iti pudno a nagan: dagidi di nagbuteng!
Impagarupna no agsueldoda. Ngem nagangayanna a nakidagdagus ken
nakipangpangan iti gayyemna nga agnagan iti Cristino I. Inay, iti Felix
Huertas, iti sumagmamano a lawas. Kasla
marunrunaw nga asin iti bainna—di pay nakapagsubsubad agingga ita!
Nagsapulda iti upaanda nga ‘opisina’. Nakasarakda idiay Cataluna, iti
agabbaboy! Ken awan met gayam
pagbayadda!
Awan sa pay makalawas,
inkeddengda a mangalada laengen iti kuarto a pagdagusanda.
Ta saanen a nasunotan ti immuna a bilang ti Ilokano Magasin...
3.0
Ammoyo no ania ti naisangayan a kalye iti Quiapo tallopulo-ket-uppat a
tawenen ti napalabas—1967 idi? Uray ngamin no sursorem ti sangabukel a Quiapo,
awan masarakam a kas itoy naipangruna a
kalye.
Ala, dumaw-askayo iti Quiapo ket
kitaenyo no adda pay kalye a dumna iti Quezon Boulevard iti daya, a nagtunged
iti Claro M. Recto iti amianan. Kitaenyo no adda pay pagbiliaran ken
pagtagilakuan iti libro a nangipit itoy akikid ken ababa a kalye. Kitaenyo no
adda pay ti Samson Technical and Fashion School iti laudna, ken ti National
Radio School and Institute of Technology iti amianan nga inuluananna. No awanen
dagitoy, nalabit a kinnanen ti panawen iti panaglupos ti teknolohia.
No adda pay dayta a kalye, isu ti Coromina Street, no dida pay
binuniagan iti sabali; ta agaasem met ngamin ti tallopulo-ket-uppat a tawen a
nangan?
Kibkibkiban idin ti lati ken ngumisiten dagiti
balbalay ken dadduma a pasdek. Adda idi tianggi iti sikigan ti pagbiliaran. Adu
ti agisaw-isaw nga uksob ken nabaduan iti tato, ngem adu latta ti natured nga
estudiante nga agdagus kadagiti kakasla tangkal a kuarto, wenno manglinteg nga
agpaamianan/abagatan a tantan-awan dagiti nalitem a balaybay a lalailuen ti
polusion a yang-anges ti naalunapet a dagaang. Adu dagiti agaayaw nga ubbing a
kurang la ray-awda dagiti sumanengseng a bingraw kadagiti pagbasuraan idinto a
makumikom dagiti inna kadagiti puestoda nga aglako iti nalibeg a pagpalamiis
ken nalitem a barbekiu iti igid ti kalsada.
Iti ngalay dayta a kalye, iti sikiganna iti daya, adda dua kadsaaran a
balay a no serken iti bassit a paraangan, no masao a paraangan, no iti naladaw
nga agsapa, di bumurong a makita ti labus, nakanganga a baseng a nagbado iti
tato a nakadeppa iti bassit a bangko iti abay ti ridaw. Masay-op ti
agannabangles nga arak wenno beer, ket iti sirok ti bangko, nanukunok dagiti
masikog a lamok a saanen nga agkutkuti—nalabit a nabartekda iti panagrennekda a
nagsusop iti dara daydiay nakanganga.
Iti ngatuen ti ridaw, dadakkel ti naisurat iti dungrit a karatula: ROOM
FOR RENT.
Padasentayo dita, kinuna ti kapudawan kadagiti tallo.
Nagsarimadeng dagiti dua a kaduana a nakakita iti nakanganga iti bangko.
Amangan no ditayo mabigatan dita! kinuna ti maysa.
Impalikmutda ti panagkitada: naipit-ipit dayta a balay iti padana a ngumisiten.
Nabannogakon a magmagna, kinuna ti napudaw. Padasentayo.
Nagparang ti bassit a baket a pumurawen ti buokna kalpasan a
nakapagdaydayawen dagiti tallo. Binugtakna ti nakanganga nga idi la a
nakariing.
Ababa laeng ti saritaan. Makasapul unay dagiti agsapsapul iti
pagturogan; makasapul met unay ti agpaupa iti agupa.
Taltalloda idi damo. Ngem nakasimpalongda iti sabali pay a tallo a
kaduada nga agupa—tapno bumassit ti bayadan ti tunggal maysa!
4.0
Ti naganda:
Peter La. Julian, i-Laoag.
Prescillano N. Bermudez, i-Pangasinan –Isabela.
T. Gabriel Tugade, i-Marcos, Ilocos Norte.
Benjamin C. Chua, i-Laoag.
Constante Al.Domingo, i-Bacarra, Ilocos Norte.
Ken Siak, i-San Juan, Ilocos Sur, kdpy.
No diyo am-ammo ida: mannurat dagitoy nga Ilokano.
Isu a kagasatan a kalye iti Quiapo ti Coromina, iti 720-A. Uray
balibaliktadem ti sangabukel a pakasaritaan ti lubong, uray man ket no ringudam
ni PNB , wenno ni PLJ, wenno ni TGT, wenno ni BCC, wenno ni CAD, no adda sabali
a grupo ti Ilokano a mannurat a nagpipinnalumba/nagsisinnublat iti dudua a
makinilia, a nagsurat iti maymaysa a kuarto!
Isuda idi ti sarut ti Bannawag! Ta kanayonda a mapan agsingir (malaksid
sa ni CAD) uray no dida pay naisursurat
ti singirenda!
Nagtutulagda. Nasken nga adda aldaw a ‘pannakatagabo’ ti tunggal maysa!
Para-Lunes, -Martes, -Mierkoles, -Huebes, -Biernes, -Sabado. Sasa ti Domingo
isu nga adda agpidua a patagabo iti makalawas. Isu ti para luto, innaw,
makitienda, ken agdalus iti kuarto iti agmalmalem—naimbag ta saan a para laba
ta di ket koman agkamata nga agur-uray iti sarsaripiten a danum iti gripo!
Awan ketdi ti agmammandar. Awan ti agpilpili iti kanen wenno sidaen. No
ania ti maipasango mayat lattan ti kabukab dagiti mapasanguan. Agbirawbiraw a dinengdeng/inabraw,
naangset/nakset nga inapuy—linugaw la ngaruden nakset pay laeng!
Kurang la nga agpiesta dagiti innem no ni PNB ti tagabo. Naimas la
ngaruden ti potahena, di pay magesdan ti kaaduna. Di maaw-awanan iti sagpaw a
karne. Ken nakintal ti inapuy. Ken addan sa idi gatas ti pakapena iti agsapa,
ken adu ti pandesalna.
No ni Siak met ti mairana, ala, agumada nga aglangoy iti sangataawan a
digo ti agtatapaw a bulong ti marunggi/marunggay wenno galunggong; wenno ti nalitnaw
a barako a kape, ken sagdudua bukelda a pandesal (dadakkel pay idi!).
No ni TGT, idi damona ti agapuy (agluto iti inapuy), isu daytay nakset a
linugaw! A ta damona kano idi ti agapuy—piman!
Ti Sabado ti naisangayan! Uray no tagtagainep pay laeng, ammon dagiti
kadua ni BCC ti ipasangona: misua a nasagpawan iti ligo! Pulos a di
nagbalbaliw!
Naminsan, napan ni CAD iti tianggi. Nalipatanna ti awag iti Tagalog ti
kayatna a gatangen nga ipasango.
Pabili pong laki, kinunana.
Ano’ng laki?
‘Yong may ganong-gano’n, kinunana kano nga
intukolna ti dua a tanganna iti agsumbangir a pispisna sana pinagkutikuti
dagiti walo a ramayna a kasla agkayaw-at a kurita.
‘Ay, pusit!’ kinuna kano ti tindera.
No naibusan daydiay maysa (bay-anyon ti inisialna tapno masalakniban
kadagiti lima wenno innem sa nga aburoyna a lallaki) iti balikas iti
sursuratenna a nobela, mapan iti regkang ti diding ket sakbay nga isunelna ti
rungrongna, ibatogna pay ti kanigid wenno kanawan a matana, bareng no adda
daytay agkutikuti idiay bangir a tawa!
Naragsak ketdi dagiti innem. No iti sardam a ti la adda a
pakaisabsab-itan ti saritaanda, no nakasangpeten ni TGT a nangkiwkiw iti
lakuanna iti encyclopaedia, mapunno ti nailet a kuarto iti katkatawa—maysa a
double deck (sibibiag pay ket agin-inanan idiay Montalban kalpasan ti no mano a
bukot ti nagilad saklotna!), maysa a kama, maysa ti agidda iti paradipad ti
tawa, dua ti agidda iti basar a tabla. Adda idi piman a Sally—da la BCC ken CAD
ti makaammo no asino daydi a dayag. Inar-aremmo, kinuna ti maysa. Lokdit, no
sika! kinuna ti sabali. Idi kuan aglinnayatdan iti gemgem. Piman a Sally, ania
ngata, aya, ti langana ta kasuron pay met ti tunggal maysa kadagidiay dua a
masao nga inaremda?
Simngat dagiti dadduma ket naalep-ep
ti apuy iti nagbaetan dagiti dua.
Ket nagari manen ti katkatawa. Sa la awan no agturay ti tarakatak dagiti
tekla.
Kaasi dagiti dua a makinilia a pagsisinnublatan dagiti innem. No dadduma,
adda pay arug, aduda, a makipagad-adu idiay Bannawag! Ininaw ni PLJ sadiay ti nobelana a Casa Fernandez. Lineppas
ni PNB ti Billit-tuleng a nobelana; ti Puraw a Balitok a nobela ni TGT, ti Agus
a maikatlo a sequel ti Pupoy ni Siak, ken ti sarita ni Siak a Dadakkel a Mata
iti Babassit a Tawa. Ken adu pay a sarita ken salaysay, daniw, ken no ania
ditan a mapanunotda a suraten. A nakapaspasurotan ni BCC.
Dagiti arug:
Edilberto H. Angco – Sta. Lucia, Ilocos Sur.
Eldorado E. Licos – Alcala, Pangasinan.
Genaro R. Sumaoang – Sta. Ignacia, Tarlac.
Esmenio B. Galera -- La Paz, Abra.
Feliciana J. Abril – Pangasinan.
Jose Castillo Galbis – i-Laoag(?).
Reynaldo A. Duque – Bagani Ubbog, Candon, Ilocos Sur.
Jaime Lozano – Alcala, Pangasian(?)
Ken adu pay a kinnanen ti panawen ti nagnaganda.
Immarog pay dagiti taga-Bannawag:
Juan S. P. Hidalgo, Jr. – Rosales, Pangasinan.
Dionisio S. Bulong – Sta Teresita, Cagayan (sarsarigsigannan sa pay la
idi ni Eden Cachola ti Narvacan, Ilocos Sur.)
Herminio Calica – Aringay, La Union.
Juan A. Alegre – Banna, Ilocos Norte.
Guillermo R. Andaya – Bacarra, Ilocos Norte.
Jose A. Bragado – Santa, Ilocos Sur.
Uray daydi Editor David D. Campanano.
Awan ketdi ti artek, isu nga uray no kanayon ti garikgik, di agunget
daydi Apo Marta.
Naminsan, nagsakit ti tian ni TGT. Naidaw-as ni Eldorado. Inap-aprosanna
ti tian ni TGT. Kasla kano nagpukaw nga angot ti lugit ti sakit. Isu a tunggal
sumarungkar ni Eldo, doktoren ti awag kenkuana.
Naminsan, adda imnas a sangaili/indagas ni PNB.
Kasinsinko, inyam-ammo ni PNB.
Bimmabada. Nabati ti sangailina ti key chainna.
Mercedes Pascua.
Nangnangngegko daytoy a naganen! Nalagip ni Siak.
Saan a bimmasol ta nagkompadre/kumadreda idi agangay.
Naminsan--wen, adu ti naminsan—nagtutulag ti sumagmamano a
taga-Bannawag, dadduma nga arug, ken ti lima (sa) a taga-Coromina (saan a
naisurot ni Siak; isu ti kasingpetan, kunayon sa!) a napan nagbuya iti
nakaduyayyat nga imnas. Ay, relihioso daytoy! kinuna kano ti (hues itan). Ngem
apaman a naisaangda iti sango ti imnas, saan metten a nagpaudi nga immapros!
5.0
Nabileg ti babbai, ken panagdur-as, ta dagitoy ti namagsisina kadagiti innem. Sakbay dayta, nagtutulagda a mangangaydanto iti reunion kalpasan ti no mano a tawen.
Nagsubli ni PJL iti probinsia.
Nakastrek ni PNB iti sabali a trabaho—sumsumrek idi iti Katas
magasin—ken nagasawa, isu a pimmanaw.
Nakastrek ni Siak iti pagablan idiay Manggahan, Pasig, ket
nagkadagusanda ken ni Genaro Sumaoang sakbay a nakasarakda iti padada met la a
mannurat a nagbalin a kasimpungalanda. Daydi Lina Lorenzo ti nakagasat ni
Genaro. Ni met Sinamar A. Robianes ti nagasatan ni Siak.
Ni TGT, nagkatuloyanda iti sigud a kaayan-ayatna ket nagturongda iti
America ket isu ti among ti Tugade Award.
Ni BCC, naigasatanna met ti nakapan iti America, a kaduana ti
kaingungotna (saan a ni Sally!) ket addadan iti San Jose, California.
Ni CAD, nagpa-Hawaiida iti kaingungotna, ket namin-ano kano a timmapog
iti politika, ken no di mariro ti lagip ni Siak iti inyarasaas ni Amado,
kasosio iti maysa a bupete idiay Hawaii.
Da PNB, PLJ, ken ni Siak ti adda pay la iti sirkulasion ti naganda.
Agpapadada a tallo a naikkanen iti medalia ni Pedro Bucaneg ngem insubli ni
PLJ.
Gumatangkayo iti Sagumbi tapno maam-ammoyo ni PNB. Iti naudi a suratna
ken ni Siak, pasigen a propesional dagiti bungada iti daydi immay idiay
Coromina.
Nagpaay met ni PLJ iti PIA (Philippine Information Agency a dati a
Department of Public Information-PLJ). Isu ti mamagbaga iti TMI Timpuyog
Journal. Paggugustona ti agallaallatiw iti America, iti Singapore, ken iti
Filipinas, a kas man la bunaren dagiti dapanna no agtalinaed iti maymaysa a
lugar.
Lelongen ni Siak iti innem, a dua kadakuada ti kagudua ti Puraw. Addan
iti Utah, U.S.A., a kaduana daydi nagkuna: ay, naglaing nga ubingen! Ken dua
nga ubbingda—nabati iti Pinas ti maysa nga ubingda ken ti pamiliana ket
ur-urayenda ti bisada a sumurot. No dadduma mail-iladoda iti isno (snow iti
Ingles ; Kastila ti niebe), a kunana. Kas kada TGT, PNB ken PLJ, dekareran
dagiti ubbingda.
Saludsod sakbay a mangrikeptayo:
Akinladawan kadagitoy: misua/ligo;
naimas a sagpaw; birawbiraw a dinengdeng/inabraw; naangset a linugaw;
rungrong iti regkang; ganon-ganon.
No ammoyo ti sungbatda, nalaingkayo a mannurat!
No ammoyo ti yan ti Coromina, nalalaingkayo manen!
No makitkitayo pay ita dagitoy innem, dakayon ti
kalaingan!
Ket pakisaludsodyo: kaanonto ti reunion?
Kuldingendakami man no adda masaepyo! (#)
No comments:
Post a Comment